بلی: آزه ربایجان بودونجونون )جومهورییه تینین( توغرالی )رسمی( دیلی و یا آزره بایجانجادا دوغرولاما و اونایلاما، گرچه كله مه دوروملاریندا )هن، یاخشی، اولدو، ائله دیر، تامام، پئك اییی، اولور، اولدو، دوغرو، كسین، قوشقوسوز، …. آنلاملاریندا( ایشله دیله ن “بلی” دییه بیر كلمه واردیر. بو كلمه فارسجا اولوپ توركجه “ائوئت” كلمه سینین قارشیلیغیدیر. “بلی” كلمه سینین “ائوئت”ده ن باشقا دیلیمیزده بیر نئچه باشقا قارشیلیغی دا واردیر. او جومله ده ن “هن”, “هه”, “هه یه”, … بلی كلمه سینین، فارسجادا “بله”, “بعله”؛ كوردجه ده “بلئ” )Belê(؛ تاجیكجه ده “بالئخ” )Балеҳ( بیچیمله ری واردیر. آزه ربایجان توركجه سینده ایشله دیله ن “بهBə ” اداتی دا، فارسجا بلیˊنین ده ییشگه سیدیر. بیزجه توركجه ده، نه یازیلی دیلده و نه دانیشیق دیلینده، فارسجا “بلی” كلمه سی و ده ییشگه له ری )“به”( قوللانیلمامالیدیر. هریHəri : آزه ربایجاندا بیر سیرا تورك لهجه له رینده ایشله دیله ن “هری” كلمه سی، فارسجا “آری” كلمه سینده ن كؤكه ن آلمیشدیر. بو كلمه نین فارسجادا “آره”، كوردجه ده “ارئ” )Erê(، و تاجیكجه ده “اورئخ” )Oреҳ( بیچیمله ری ده واردیر. بیزجه توركجه ده، نه یازیلی دیل و نه دانیشیق دیلینده، فارسجا “آری” كلمه سی و ده ییشگه له ری )“هری”( قوللانیلمامالیدیر. ائوئتEvet : فارسجا بلی و آری آنلاملاریندا ایشله دیله ن توركجه بیر كلمه دیر. گونوموزده “ائوئت” كلمه سی یالنیز توركییه و آزه ربایجان توركجه له رینده قوللانیلیر. آزه ربایجان توركجه سینین بیرسیرا لهجه سینده “ائوئت” كلمه سی، “اه وه ت” )Əvət( اولاراق سؤیله نیر. ائوئت كلمه سی اسكی یاغما، توخسی، قیپچاق توركولل.ه رینده “ائووئت” )Ewet(، اوغوزلاردا “ائمئت” )Emet, Evet( و اؤته كی توركولل.ه رده یئمئت )Yemet( اولاراق سؤیله نیردی. چاغاتایجادا عئینی آنلاملاردا “اووات” )Uvat(، “اووات” )Ovat( و قاراخانلیجادا “اووا” )Uva( كلمه له ری وار اولموشدور. چاغداش توركمه نجه ده “هاوا” )Hawa( و “خاوا” ایله بیر سیرا توركول دیلله رینده ایشله دیله ن “اوباOba ” كلمه له ری ده “ائوئت”ده ن پوزمادیر. ائوئت كلمه سینین كؤكه نی حاققیندا ده ییشیك گؤروشله ر اورتایا آتیلمیشدیر. بیر گؤروشه گؤره یانیتلاما اوچون قوللانیلان یاه )Yah( اونله می و “مات” )Mat( بركیشدیریجینین بیرله شمه سینده ن یانیتلاما اونله م )ندا( و ایلگه چی )اداتی( اولان ائوئت و یان بیچیمله ری اولوشموشدور: یاه+مات = یامات = یئمئت = یئمئت = ائمئت = ائبئت = ائوئت. )ذكی اه یوب اوغلو توركجه ائوئت كلمه سینین اسكی ایرانی پهله وی دیلینده كی آواثا )Avatha, Avad(دان آلیندیغینی ساولامیشدیر. آنجاق بو گؤروش هئچ بیر كؤكه ن بیلیمچی ساریسیندان قبول ائدیلمه میشدیر(. ههHə : ائوئت )فارسجادا بلی، آری، دهه، یاللاه، زود باش( آنلامیندا ایشله دیله ن تمه ل اونله م-ایلگه چدیر. آزه ربایجان و توركییه توركجه له رینده ههˊنین چئشیتلی ده ییشگه له ری واردیر: “ههHə -هئHe ” )اورفا، اوردو، آدانا، آفیون، ایسپارتا، بوردور، مانیسا، بالیكئسیر، كوتاهیا، اسكی شئهیر، ساقاریا، قوجا ائلی، بولو، قاستامونو، چانقیری، توقات، اوردو، گیره سون، تیرابزون، گوموشخانا، ریزه، آرتوین، قارس، ارزینجان، وان، بیتلیس، آلازیغ، مالاتیا، خاتای، سیواس، قایسئری، نئوشهیر، قونیا، نییده، ایچ ائل، موغلا، قیرخلار ائلی، كركوك، قیبریس(؛ “هئئHee ” )دنیزلی، مانیسا، چاناق قالا، بیله جیك، اسكی شهیر، قوجاائلی، آماسیا، توقات، اوردو، گیره سون، تیرابزون، ریزه، آرتوین، ارزینجان، قازییانتئپ، سیواس، قایسئری، نیییده، آنكارا، ایچ ائل، موغلا، ارزروم(؛ “هئهHeh ” )دنیزلی(؛ هه هه Hehe )كوتاهیا، ریزه، آرتوین، قاستامونو(؛ هی )Hı(؛ هاHa ؛ اویقورجادا )H̡ə( اولاراق قوللانیلیر. آزه ربایجان توركجه سینین قازاق لهجه سینده “هه كیHə ki ” بیله شگه سی آخیر كی، نهایه ت، سونوندا آنلامیندادیر. هنHən : هه ایلگه جینه تاكید سون اكی اولان –نˊنین آرتیریلماسی ایله اولوشموشدور. هن؛ هه كلمه سینده ن داها كیبار و اینجه اولاراق قبول ائدیلیر. بو كلمه گونئی آزه ربایجان و توركییه آزه ربایجانیندا ایشله كدیر )ارزرومدا Hien( هه یه Hәyә: ائوئت آنلامیندا اولان ایكینجی تمه ل كلمه دیر. هه یه، گونئی آزه ربایجانˊین بیر چوخ بؤلگه سینده )باتی آزه ربایجان اوستانی(، ایرانˊین گونئیینده )قاشقای ائلی آراسیندا( و توركییه آزه ربایجانیندا )قارس، ارزروم، …( یایقیندیر. هه یهˊنین ده چئشیتلی لهجه له ریمیزده چوخ ساییدا ده ییشگه سی واردیر: هه یه Heğe Heye, )آنكارا، آفیون، ایسپارتا، دنیزلی، آیدین، بالیكئسیر، توقات، گوموشخانا، قارس، قازییانتئپ، ماراش، خاتای، سیواس، یوزقات، قایسئری، نییده، قونیا، آدانا، ایچ ائل(؛ هه آ Hea )ارزروم(؛ هگه Hege )گوموشخانا(؛ هه یه ك Heyek )زونقولداق(؛ هك Hek )زونقولداق(؛ هكی Heki )گوموشخانا(؛ هنگیه Heñye )یوزقات(؛ هیییا Hıyya )دنیزلی(؛ … تاتارجادا )Äye( اولاراق سؤیله نیر. آزه ربایجان توركجه سی لهجه له رینده هه یه بلی )Hәyә bәli( )بلی، آری( و آدانا لهجه سینده “هه یاHəya ” تركیبله ری واردیر. ناخجیواندا ایشله دیله ن هه یه )اه یه( تركیبی ایسه، ائوئت آنلامینداكی هه یه ایله ایلگیسیز اولوب، فارسجا “اگر” كلمه سینده ن پوزمادیر. هویHoy : بو كلمه بیرینه خطاب ائده ركه ن، بیرینی جارلاركه ن، و یا بیرینین خطابی و جارینی یانیتلاركه ن ایشله دیلیر )جواب های، بلی، از علائم خطاب، ای، آهای(. قاراچای بالكارجادا “هوو”, “هاو”، هو”, “هووا” بیچیمله ری واردیر )hav, ho, hovva, hov(. توركجه میزده “هوی وئرمه كHoy vermək ” بیرینین جارینا یانیت وئرمه ك آنلامیندادیر. یا، یاه، یئه)Ya, Yah, Yeh( : اسكی توركجه ده ائوئت آنلامیندا ایشله دیلمیشدیرله ر. ایله لİləl : اسكی توركله ر آراسیندا، به یله ره و خانلارا یانیت وئریله ركه ن ائوئت یئرینه سؤیله نیردی. اییی، اییا، ائیی)İyi, İya, Eyi( : چئشیتلی توركول دیلله رده ائوئت آنلامیندا قوللانیلیرلار. سونوج: یوخاریدا آنلاتیلانلارا دایاناراق بیزجه گونئی آزه ربایجان و ایراندا تورك خالقینین گؤركول )اده بی( و دانیشیق دیلله رینده فارسجا بلی و آری كلمه له ری و اونلارین ده ییشگه له رینی )بعلی، بله، آره، هری، به، …( كسینلیكله قوللانماماسی، و بونلارین یئرینه توركجه “ائوئتEvet “, “هنHən “, “هه یهHəyə ” و “ههHə ” اونله م-ایلگه چله رینی ایشله تمه سی اویقوندور.