افشارها )آفشار، آوشار، آووشار، اووشار( از طوائف ٢٤ گانه و اولیه تركهای اوغوز، از شاخه بوز اوخ )تیر خاكستری( و یكی از مهمترین طوائف قزلباش در دوران حكومت صفوی بوده اند. بنا به روایتهای تركی ایشان فرزند افشار نوه اوغوزخان و پسر اولدوز خان می باشند. كلمه افشار به معانی جمع كننده، هماهنگ، چابك، مباشر، كاردان، مطیع، كمك كننده، و یا كسی كه شكار را دوست دارد و در آن ماهر است و .... می باشد. نام "افشار" همراه با سه نام دیگر "ترك", "توركمان" )غیر از "تركمن" است( و "قزلباش" یكی از چهار نام عمده تاریخی اتنیكی است كه برای نامیدن ملت ترك ما بویژه در قرون وسطی بكار رفته اند. )امروز تركان افغانستان عمدتا "افشار" و تركان عراق "توركمان"نامیده می شوند(. افشارها یكی از مهمترین و پرجمعیت ترین طوائف تركی در تاریخ بوده و از آسیای میانه، تا خاورمیانه و خلیج عربی، قفقاز و آسیای صغیر پخش شده اند.آنها همراه با دیگر طوائف اوغوزی حدود یك هزار سال پیش از آسیای میانه وارد خاورمیانه شده و بین سده های ١١ تا ١٦ در نواحی افغانستان، خراسان، جنوب ایران و الاحواز، آزربایجان و آناتولی )آسیای صغیر(، سوریه و عراق ساكن شده اند. اولین مهاجرت گسترده تركان افشار از تركستان به خاورمیانه و آسیای صغیر در قرن ١١ میلادی همراه با سلاجقه و با سركردگی آغ سونقور به خاك سوریه امروزی و موج دوم مهاجرت به سركردگی قوش دوغان و آسلان به خاك عربستان ایران )خوزستان( انجام گرفته است. از قرن دوازدهم و بعد از حاكم شدن افشارها در عربستان ایران )آل شوملا( در قرون پانزده نیز بخشهای دیگری از افشارها وارد ایران شده اند. اینها افشارهایی بوده اند كه به همراه فتوحات دولت تركی آغ قویونلو به سركردگی منصور بگ از آسیای صغیر وارد ایران شده اند. در دوره آغ قویونلو و قاراقویونلو افشارهای بسیار دیگری دسته دسته از آسیای صغیر به آزربایجان و ایران آمده اند. افشارها در تاسیس دولتهای تركی آغ قویونلو و صفوی نقش داشته اند. در میان سران ارتش دولتهای تركی قاراقویونلو و صفوی از تیره افشاری قارامان اوغوللاری افراد بسیاری بوده است. افشارها پس از یك رشته شورش بر علیه سیاستهای ضدقزلباشی و ضدتركی جناح فارسی-امامی در دولت صفوی، سركوب، تبعید و در سطح ایران پراكنده شده اند. از دوره سلجوقیان نام و آوازه تركهای افشار در بیباكی و جنگاوری در تمام شرق گسترده شد. نقشی كه افشارها پس از قرن ١١ میلادی در تاریخ سیاسی ترك ایفا نموده اند، از تمام دیگر گروههای ترك ماندگارتر و پیوسته تر بوده است و از این جهت هیچ گروه دیگر ترك با افشارها قابل مقایسه نیست. افشارها در ایران نیز از اركان دولتهای تركی بوده اند. افشارها از موسسین اولین دولتهای ترك در داخل مرزهای كنونی ایران، از جمله دولت محلی شوملای افشار، تاسیس شده توسط آی دوغدو ویا قوش دوغان آسلان اوغلو یعقوب در سال ١١٥٤ در عربستان-خوزستان ایران( )١( و در خارج آن دولت اتابكان موصل-زنگی ها )٢( و دولت قارامان اوغوللاری در آسیای صغیر )٣( بشمار می روند. در دوران نادر شاه افشار، این طائفه ترك بر كل ایران مسلط شده است، اما پس از قتل وی بدست شماری از افسران قزلباش كه از قضا خود نیز افشار بودند، قدرت سیاسی تركهای افشار در ایران تجزیه و افول پیدا كرده است. با تاسیس حكومت تركی قاجار، افشارها هرچند از صحنه مقدم به كنار می روند با اینهمه همچنان در ارتش، در مسائل داخلی و در سیاست خارجی نقش مهمی بازی می كنند. چنانكه یكی از دلایل انتخاب شهر تهران از سوی آغا محمدخان قاجار به عنوان پایتخت علاوه بر نزدیكی به مسقط الراس ایل ترك قاجار در استرآباد گرگان٫ حضور ایل افشار – به عنوان حامی قاجارها- در ساوجبلاغ بود. این بخش از آزربایجان اكنون در تركیب استان تهران قرار دارد. )عده ای دیگر دلیل انتخاب تهران از سوی آغامحمدخان به پایتختی را بیم وی از آزربایجان و قصد وی بر تحت نظارت قراردادن آزربایجان از نزدیك عنوان كرده اند(. در راس تنها تشكل حكومتی در دوران مدرن به سال ١٩١٨ با هویت ملی و جهت گیری سیاسی ترك در آزربایجان جنوبی، "حكومت اتحاد" نیز یك ترك افشار، "جمشیدخان افشار اورومی" قرار دارد. افشارها در تشكل ملل و گروههای ترك و تركمن ساكن در كشورهای امروزی تركمنستان، ایران، آزربایجان، تركیه، سوریه و قبرس اشتراك داشته اند. هم اكنون بخش عمده افشارها بافت طائفه ای خود را كاملا از دست داده و جزء غیرقابل تشخیص گروههای تركمن و ترك در كشورهای مذكور شده اند. نقش افشارها بویژه در تشكل ملت ترك ساكن در ایران، آزربایجان، سوریه و افغانستان تعیین كننده بوده است. به طوریكه اقلا نیمی از توده های ترك در كشورهای مذكور و بویژه ایران تبار افشاری دارند. بخشی از افشارها به مرور زمان متكلم به زبان فارسی شده و در تشكل تباری گروههای فارس زبان امروزی ایران و افغانستان نقش مهمی بازی نموده اند. گروههای به لحاظ تباری منسوب به افشارها در سراسر ایران هر كدام با لهجه های گوناگون بسیار نزدیك به هم سخن میگویند كه همه نیز لهجه های زبان واحد تركی میباشند. بنابراین، سخن گفتن برخی از منابع غربی از زبان افشاری جدا از زبان تركی همانقدر بیمعنی است كه سخن گفتن از افشارها به عنوان گروهی قومی جدا از ملت ترك. امروزه افشارها یكی از زیرگروههای تباری-طائفه ای ملت ترك ساكن در ایران را تشكیل می دهند. در ایران كمتر منطقه ای را می توان یافت كه در طول تاریخ افشارها در آنجا ساكن نشده باشند. در شمال غرب ایران و یا آزربایجان اتنیك، منطقه سكونت افشارها به طور انبوه از ناحیه ورامین-تهران-ساوجبلاغ )ساووج بولاق در استان البرز( شروع شده و در دو خط ساوه )ساوا(، زرند، قم )قوم(، همدان، اسدآباد تا نزدیكی شهر كرمانشاه و نیز خط قزوین، سلطانیه، زنجان )زنگان(، بیجار، یاسوكند، سایین قالا )صایین قلعه(، تیكان تپه )تكاب( تا غرب اورمیه)اورمو( و سلماس )سالماس( ادامه پیدا می كند. عمده تركان ساكن دراستانهای آزربایجانی همدان، آزربایجان غربی، زنجان، قزوین، البرز و تهران، همچنین بخشهای آزربایجانی استانهای كردستان و كرمانشاه را تركان افشار تبار تشكیل می دهند. علاوه بر آن، اساسا سه دیاسپورای تركان )در شمال خراسان- افشار یورد، در سوریه- بوجاق افشارلاری و در افغانستان- افشارهای كابل و هرات(همه افشار تبارند. حتی بخش عمده ای از دیاسپورای چهارم تركان یعنی قاشقای یورد در جنوب ایران نیز ریشه افشاری دارد. در تركیب اتحادیه ایلات تركی قشقایی، طوائف قیرخلی )قرخلو(، جالاییرلی )جلایرلو(، كوسا احمه دلی )كوسه احمدلو(، اره شلی )به اشتباه عرشلو(، آرپالی )به اشتباه عربلو گفته می شود(، ایمیرلی )به اشتباه امیرلو گفته می شود(، اینانلی )اینانلی، ایناللو.به اشتباه ایمانلو گفته می شود(، قوتلو، گوندوزلو، تكه لو و غیره افشار می باشند. افشارهای خارج از آزربایجان، افشاریورد خراسان و قاشقای یورد در جنوب ایران را افشارهای نواحی الاحواز )خوزستان(، كهكیلویه، كازرون، كاشان، كرمان .... )طوائف افشار، بچاقچی، گوندوزلوهای عربستان ایران و.... (تشكیل می دهند. پانویسها: ١-دولت آل شوملا )١١٩٥-١١٤٢(:در زمان حكمدار سلجوقی ملكشاه با تضعیف حكومت وی توسط آی دوغدو )ویا قوش دوغدو( آسلان اوغلو )ویا آیخان اوغلو( یعقوب بیگ، در سال ١١٤٣ در عربستان )خوزستان( ایران تاسیس شده است. این گروه افشارهایی هستند كه از دشت قپچاق در آغاز قرن ١٢ به سركردگی یعقوب بیگ و ایله ی دوغدو شوملا و به همراه طائفه تركی سالور)سالغور، از شاخه اوچ اوخ تركان اوغوز( به رهبری مودود اوغلو سونقور پس از مدتی سكونت در خراسان به عربستان ایران آمده اند. پس از مرگ آی دوغدو یعقوب، قوش دوغان اوغلو )ویا گوج دوغان اوغلو( ایله ی دوغدو ملقب به شوملا)شوملو( جانشین و بیگلربیگی دولت سلجوقی بر عربستان و بخشی از لرستان شده است. خاندان آل شوملا تا سال ١١٩٥ بر عربستان ایران حاكم بوده است. بخشی از این دسته كه ساكن فارس و كهگیلویه لرستان شده بود، بعدها دولت تركی سالورها را تاسیس نموده است. ٢–اتابكان موصول –زنگیها )١٢٦٢-١١٢٢(:معروفترین خاندان آتابكان منسوب به ایل افشار از اوغوزها كه ١٣٦ سال حكومت كرده است.خاندان دارای دو شاخه شاهی )در موصل و شام( و دو شاخه شاهزادگی )در سینجار و جیزره( است. دولت اتابكهای موصل را افشارها به رهبری آغ سونقور تاسیس نموده اند. نام این دولت از نام عمادالدین زنگی پسر آغ سونقور گرفته شده است. این گروه كه در فتح آسیای صغیر توسط تركها - پس از قاییها كه موسس دولت عثمانی اند- مهمترین نقش را ایفا كرده و بعدها در جنگهای صلیبی شركت نموده است، در قرن ١٣ تابع مغولها شده و به جنوب آناتولی و شمال سوریه مهاجرت كرده و در آنجا در تشكیل حكومت قارامان اوغوللاری نقش داشته است. ٣-دولت قارامان اوغوللاری )١٤٨٧-١٢٥٦(:این دولت كه در تمام دوران اقتدار خود سمبل آزادی و استقلال بوده یكی از قدرتمندترین رقبای دولت عثمانی بود. قارامان اوغوللاری خود را وارث دولت سلجوقی قبول می كرد و به همین سبب بر علیه دولت عثمانی با دو دولت تركی دیگر تیموری و مملوكها و همچنین با بیزانسها همكاری نموده است. قارامان اوغوللاری همچنین از متحدان دولت تركی آغ قویونلو بر علیه عثمانیان بوده است. قارامان اوغوللاری و دولتشان در تاریخ تركی بسیار مهم می باشد. نام شهر قارامان و یا لارنده در تركیه كه محل فوت مادر مولانا و نیز تولد فرزند وی سلطان ولد است منسوب به این طائفه افشار می باشد. دولت قارامان اوغوللاری در ترك سازی آسیای صغیر و رشد زبان و فرهنگ تركی خدمات منحصر به فردی داشته است. بنا به مشهور در ٣ مه سال ١٢٧٧ میلادی فرمان كوتاه زیر از "محمد بگ قارامانلو"حاكم لارنده دایر بر رسمی شدن زبان تركی در قلمرو خویش صادر شده است: "شیمده ن گئرو هیچ كیمسه نه قاپیدا، مجلیسده، مئیداندا تورك دیلینده ن اؤزگه سؤز سؤیله مه سین! Şimden gérü kimsene qapıda, meclisde, méydanda Türk dilinden özge söz söylemesin " با این فرمان منتسب به محمد بگ قارامانلو كه به تركی آناتولی-آزربایجانی قدیم است، زبان تركی در آسیای صغیر به تدریج جای زبانهای فارسی و عربی را در امور رسمی و دیوانی گرفته است. ترك زبانان و دوستداران زبان تركی روز ١٣ مه هر سال را به یادبود فرمان تاریخی مذكور به عنوان "دیل بایرامیDil Bayramı"عید زبان، جشن می گیرند.