ترکان باستان به خدا “تنگری”,(و اکنون تانرئ)

به مراسم خاکسپاری “یوغ”،

به تربه مزار “قورقان”،

به مجسمه مزار “بالبال” و خادمان دینی “قام” می گفته اند.

در زیر معادل ترکی چند کلمه مربوط دیگر در زبان فارسی آورده می شود. شایسته است نویسندگان و شعرا واهل قلم، کلمات اصیل ترکی زیر را به جای کلمات فارسی دخیل در زبان ترکی که استقلال و هویت این زبان را تهدید و مخدوش کرده است بکار برند:

مزار: سینSin ، سینهSinə ، سینلهSinlə .

در جامع التواریخ قرن هفده گفته می شود که در زبان ترکی سینله منحصرا برای نامیدن قبر کفار و مزار برای نامیدن قبر مسلمانان بکار می رود. به نظر می رسد تشابه کلمه ترکی سین به معنی مزار با کلمه سینوس لاتین به معنی شکاف و شیار حادثه ای تصادفی است.(شاید هم نباشد!)

قبر، گور، مقبره: باساغاBasağa ، یئرچوYerçü ٬ توبلو(ق) Tubluq، توپلوTuplu ٬ سٶکؤ Sökü ، قومQom ، توکهTükə ، قوموا Qomva

مزار تاریک: تونه ریکTünərik ، تونهTünə ، تونه ره کTünərək ، قارایئرQarayer ، قارا دامQaradam ٬ قارا اورونQaraorun

مدفن: گؤموتGömüt ٬ گؤمه ج Göməc ٬ گؤمگه نGömgən ، گؤمدو Gömdü

تربه: قورقانQurqan

آرامگاه: یاتیرYatır

آرامگاه ابدی: منگی یاتیرMəngi Yatır ، اورکه ن یاتیرÜrkən Yatır (اورکه ن: همیشگی)

مرقد، بقعه: قورقان ائوQurqan Ev

قبرستان: اٶلولوکÖlülük ، سینلیکSinlik ، سینلاقSinlaq ، سینلکSinlək ، گٶموتلوکGömütlük .

گورکن: گٶموتچوGömütçü ، سینچیSinçi

گورکنی: گٶموتچولوکGömütçülük ، سینچیلیکSinçilik

سنگ قبر: سالSal (سنگ مسطحی که بر روی قبر گذاشته می شود)

مجسمه قبر: بالبال Balbal

کتیبه سنگ قبر: سین یازیتیSin yazıtı

ستون یادبود، ستون مزار: تیکمه داشTikmə daş ، تیکیلی داشTikili daş

سنگ عمودی مزار: تیکیتTikit

سنگ سر مزار: باش داشیBaşdaşı

سنگ پای مزار: آیاق داشیAyaqdaşı

مرگ: اٶلوم Ölüm

اجل: قارایازیQarayazı ، قارادوهQaradəvə ، قاراچیخینQaraçıxın ، قارایولQarayol

جنازه: اٶلوکÖlük

نعش: اٶلوتÖlüt

مرده: اؤلوÖlü

پارچه ابریشمی روی قبر: ائشیکEşik

تابوت: قاپساقQapsaq ، قابیرجاقQabırcaq

تخته حمل تابوت: سالاجاSalaca

ولادت، متولد …: دوغومDoğum ، دوغوموDoğumu ، دوغوملوDoğumlu

وفات، فوت: اٶلوموÖlümü ، اٶلومÖlüm

فرزند ….: …. اوغلوOğlu , …. قیزیQızı

عزا: یاسYas

تعزیه: یاس تٶره نیYas Törəni

مرثیه: یاخیمYaxım ، یاخماYaxma ، آغیتAğıt ، آغی Ağı(آغیت: ذکر محاسن و نیکی های متوفی و الم و حرمان ناشی از دست دادن وی به شکل منظوم و طبق مقامی مشخص، بیشتر از طرف زنان در مرگ اشخاص مشهور و یا آفات اجتماعی گفته می شد. از مشهورترین آغیتهای ترکی، آغیت آلپ ار تونقا است).

نوحه: ساغوSağu (ساغوها که در مراسم یوغ گفته می شده اند متناسب با خصوصیات متوفی بوده اند).

نوحه خوان: سیغیتچیSığıtçı ، ساغیتچیSağıtçı

مویه گری: اوخشاما Oxşama

مراسم عزاداری: یاس تٶره نیYas Törəni

اعلامیه فوت، آگهی مرگ: اٶلوم دویوروسوÖlüm Duyurusu ، اٶلوم بیلدیریسیÖlüm Bildirisi

ترحیم: یوغYuğ ، قوْراقQoraq ، اه یله شیمƏyləşim

مجلس ترحیم: یوغ تٶره نیYuğ Törəni ، اه یله شمهƏyləşmə

شرکت کنندگان در مجلس ترحیم: یوغچوYuğçu

مرحوم: سویورقانمیش Suyurqanmış

رحمت کردن: سویورقاماقSuyurqamaq

رحیم: سویورقانSuyurqan

مرحوم، مرحومه: اسیرگه نمیشƏsirgənmiş ، باغیشلانمیشBağışlanmış ، سویورقانمیشSuyurqanmış

مغفرت، آمرزش: یارلیقاماقYarlıqamaq

مغفور، مغفوره: یارلیقانمیشYarlıqanmış

مهربان: سئویتلیSevitli،

پدر مهربان: سئویتلی آتاSevitli Ata

فداکار: اٶزوئریلی Özverili ، یولوقچوYoluqçu

بزرگ خاندان: اوسون بٶیویوUsun Böyüyü ، اوسونون باشیUsunun başı

پدر بزرگوار: اولو آتاUlu Ata

محترم، گرامی: سایینSayın ، سایقیلی Sayqılı

روحت شاد، روحش شاد: تینی، تینین سئوینجلی اولسون! Tini, Tinin Sevincli Olsun

روح: اٶزوت Özüt، سونه Süne، قوتQut ، سور سالقین Sür Salqın، تین Tın، کٶرمٶس Körmös، یولا Yula، اٶزقونوق Özqonuq

آگهی، اعلان، اعلانیه: دویوروDuyuru

اعلامیه، اطلاعیه، بیانیه: بیلدیریBildiri

آگهی ترحیم: یوغ دویوروسو Yuğ Duyurusu

ابراز همدردی: باش ساغلیغی دویوروسوBassağlığı Duyurusu .

اعلامیه ی تشکر: ساغ اولون دویوروسوSağolun Duyurusu

خانواده: اوسون Usun

خانواده های داغدار : یاسلی اوسونلارYaslı Usunlar

اقوام: قودالارQudalar خویشاوندان،

فامیلها: یاسونلارYasunlar

بازماندگان: قالانلارQalanlar

نزدیکان: یاخینلارYaxınlar

آشنایان: تانیشلار Tanışlar

داغداران: یاسلیلار Yaslılar

دوستان: یولداشلارYoldaşlar ، آرخاداشلارArxadaşlar

همسایگان: قونشولارQonşular

وابستگان: قوهوملار

منسوبین: آقرابا

شادروان: رحمتلیگ

ناکام: نیسگیل

مجلس ترحیم زنانه: قادینلار اوچون یوغQadınlar üçün yuğ ، قادین اه یله شمه سیQadın Əyləşməsi

وصیت: توتروقTutruq ، توتسوقTutsuq

وصیت کردن: تۇتورماقTuturmaq

میراث: قالیتQalıt ، آندیرAndır



ایمان آوردن: بۆتمک Bütmək

دین: بۆته م Bütəm

دینی: بوته مسه ل Bütəmsəl

مذهب: کیرتینKirtin

طریقت: سوره ک Sürək

بیدین: بوته مسیز Bütəmsiz

بادین: بوته ملیBütəmli

دیندار: بوتگون Bütgün

مٶمن : بۆتگه نBütgən

بنیادگرا: کٶکدنچیKökdənçi

بنیادگرای دینی: کٶکدن بوته مچی Kökdən Bütəmçi

روحانی: بوته م ارBütəmər ، تویینToyın ٬ قارادونلو Qaradonlu

حکومت روحانیان: بوته م ارکBütəmərk

ماخذ: چیخاقÇıxaq

الهیات: تانری بیلیمTanrı bilim



خطاى شرعى: آرینچیArınçı ، یازیقYazıqlı

گناهکار: یازیقلىYazıqlı

خطاى عرفى، جرم: سوچ Süç

حضرت: ائدیزEdiz

کافر: اٶرتگه نÖrtgən



مکان مقدس: یئگ ائوYegev

زیارتگاه: گٶروشگهGörüşgə

زیارت: گٶروشGörüş

مسجد: یوکونله کYükünlək ، یوکونجلوکYükünclük

مناره: سیوره نSivrən

منبر: تومسهTümsə

محراب: سوناقSunaq

امام جماعت: قانشارداQanşarda

وضو: یوآرینYuarın (یو.+آرین.)

وضو گرفتن: یوآرینماق Yuarınmaq

غسل: چیم آرینÇimarın (چیم.+آرین.)

غسل کردن: چیم آرینماق Çimarınmaq

طهارت: آرینیم Arınım

اذان: اۆنده Ündə

موذن: اونده چی Ündəçi

اذان گفتن: اونده مکÜndəmək

امام: باشراBaşra

مرجع تقلید: یانسی چیخاغیYansı Çıxağı

مقلد: یانسیق Yansıq ، یانساقYansaq

نماز: یوکون Yükün، یوکونجYükünc

سجده: یوکنوYüknü

قربان: آداقAdaq



بدعت: قوندارتی Qondartı

بدعتگزار: قوندارتان Qondartan

روسری اسلامی: بورگو Bürgü

تلرانس٬ مدارا، تسامح، تساهل: دؤزونDözün

تلرانت: دؤزونلو Dözünlü ٬ دؤزگونDözgün

سکولاریزم: بوندالیق Bundalıq

سکولار: بوندالی Bundalı

لائیسیسم: ائلدنلیکEldənlik ، ائلدن ارکEldənərk

لائیک: ائلدنEldən ، ائلدنچیEldənçi

تئوکراسی، حکومت دینی: اوغان ارک Uğanərk

تئوکرات: اوغان ار Uğanər



سپیده، شفق، سحر: دان Dan

نماز صبح: ائرته یوکونوErtə Yükünü

نماز ظهر: اٶیله یوکونوÖylə Yükünü

نماز عصر: ایکیندی یوکونوİkindi Yükünü

نماز مغرب: آخشام یوکونوAxşam Yükünü

نماز عشاء: یاتسی یوکونوYatsı Yükünü



غرب: باتیBatı

مغرب: گون باتارGünbatar

غروب: باتسیقBatsıq ، گون باتیشی Gün Batışı

شرق: دوغوDoğu

مشرق: گون دوغارGündoğar

طلوع: دوغسوقDoğsuq ، گون دوغوشوGün Doğuşu



سال شمسی: گونه ش ایلیGünəş İli

سال قمری: آیسال ایلAysal İl

سال میلادی: دوغوش ایلیDoğuş İli

سال هجری: کٶچسه ل ایلKöçsəl İl



هفته: یئددیجه Yeddicə

دوشنبه: باشگۆن Başgün

سه شنبه: توْزگۆن Tozgün

چهارشنبه: اوْدگۆن Odgün

پنج شنبه: اوْرتاگۆنOrtagün

جمعه: یئیگۆنYeygün

شنبه: ائلگون Elgün

یکشنبه: آراگۆنAragün



ژانویه: اوْجاق آیی Ocaq

فوریه: بوْز آیی Boz

ژوئن: چیچک آیی Çiçək

جولای: اوْراق آیی Oraq

مه: کؤچ آیی Köç

مارس: یئلین آیی Yelin

آوریل: قێرآچان آیی Qıraçan

آوگوست: بیچین آیی Biçin

سپتامبر: سیخمان آییSıxman

اکتبر: اکیم آیی Əkim

نوامبر: اۇلوسوْیوق آیی Ulusoyuq

دسامبر: آرالێق آیی Aralıq