افشارلار آذربایجانلیلارین ائتنوگئنئزی نین فورمالاشماسیندا ایشتیراک ائتمیش قدیم تورک طایفاسیدیر. افشار بویو اوغوزلارین ۲۴ بویوندان بیری و قاشقارلی محمودا گؤره، دیوان لغات الترک ده کی ییرمی ایکی اوغوز بؤلوموندن آلتینجی سیدیر. بو بوی بوز اوخلار قولوندان (ساغ قولوندان)، اوغوز خاقانین اوغلو اولدوز خانین دؤرد اوغلوندان ان بؤیویو اولان افشارین سویوندان گلیر.

افشارلار اورتا آسیادا، سیر-دریا بؤلگه سینده یاشامیشلار. بؤیوک کؤچ ایله اوغوز طایفاسیندان آیریلاراق خوزیستان، خوراسان، بیر قیسمی ایسه عراق، سوریه یولو ایله غربی آذربایجان (ایندیکی ائرمنیستان اراضیسی) و آنادولویا گلمیشدیلر. ایران، عراق، سوریه و افغانیستانا دا یاییلمیشلار. افشارلار، اوغوزون او بیری نوه لری قینیق لار و سوروشولر کیمی دؤولت قورموش، بؤیوک حؤکمدارلار و سولاله لر یئتیشدیرمیشلر.

تورکلرین تاریخی جوغرافییاسیندا بیر چوخ یئرلر آفشار آدینی داشیماقدادیر. مشهور بیر سوی آد اولاراق گونوموزه قدر گلمیشدیر. بالکانلاردا دا آفشار بویونا منسوب اینسانلار یاشاماقدادیر. صفویلر دؤولتی نین قیزیلباش طایفالاریندان بیری ده افشارلار اولموشدور. اونلار ۱۷۳۶-۱۸۰۲جی ایللرده آذربایجاندا و ایراندا حاکیمیتده اولموشلار.

ائرمنیستانین وئدی رایونو اراضیسینده افشار اساسلی ایکی ائتنوتوپونیم اؤزونو گؤستریر: بیرینجی یاشاییش منطقه سی رایون مرکزیندن ۷ کیلومتر جنوب-شرقده، یئرئوان-ناخچیوان آوتوموبیل یولونون اوزرینده یئرلشن آوشار (کل بالاوان) کندیدیر. ۱۹۴۰-جی ایللرین آخیریندا آذربایجانلیلارین ائرمنیستاندان زورلا کؤچورولمه سی دؤورونده کندین آذربایجانلی اهالیسی رئسپوبلیکامیزا گلمیشدیر. ایکینجی یاشاییش منطقه سی اووشار آدلانمیش (دوزیورد اووشار، سورئناوان)، سپانداریان رایون مرکزیندن ۱۵ کیلومتر جنوب شرقده یئرلشمیشدیر. ۱۹۱۸-جی ایلده کند داشناکلار طرفیندن داغیدیلمیش، اهالیسی قووولموشدور. او دؤوردن سونرا بو کندده آذربایجانلی یاشامامیشدیر.

ائرمنیستاندا افشار کلوان – کندی ده اولموشدور. بو کند ۱۷۲۸-جی ایلده ایروان ایالتی نین کارنی ناحیه سینده یئرلشمیشدیر. آوشار/اووشار ائتنوتوپونیمی نین موختلیف آرئاللاردا پارالئللری واردیر. بو توپونیمین آوشار واریانتی آذربایجان رئسپوبلیکاسی نین آغجابدیع رایونوندا دا مؤوجوددور. تدقیقاتچیلاردان بایرام احمدووون فیکرینه گؤره، بو توپونیم همین اراضیده یاشامیش طایفانین مشغولیتی ایله باغلیدیر. مؤلیف قئید ائدیر کی، بو طایفا قویونچولوقلا مشغول اولموشدور. ب. احمدوو بئله حساب ائدیر کی، آوشار/اووشار-قویون ساغما اوصولو دئمکدیر .

اووشار و آوشار توپونیملری نین اساسیندا دوران آپپئلیاتیوین اوو سؤزو اولماسی و توپونیمین اوو هوسکاری معناسینی بیلدیرمه سی فیکرینی ایره لی سورنلر ده واردیر. تدقیقاتچیلار ” آبشئرون ” توپونیمی نین افشار ائتنونیمی اساسیندا یارانماسینی قئید ائدیرلر. جنوبی آذربایجان اراضیسینده ده افشار/اووشار طایفا آدیندان دوزلمیش افشار، افشارجیک ائتنوتوپونیملری قئیده آلینیر.

افشارلار بؤیوک سلجوق دؤولتی نین بؤلونَرک ضعیفله مه سیندن سونرا، اون ایکینجی عصرین ایلک یاریسیندا بیر مودت موستقیل، بیر مودت ده عراق سلجوقلارینا باغلی شکیلده بیگ لیکلر قورموشدولار.

اونلارین قوردوغو خاندانلیق

قارامان اوغوللاری بیگ لیگی، افشار بویونون قارامانلی قولونداندیر. گئرمییان اوغوللاری بیگ لیگی، افشار بویونون گئرمییانلی قولونداندیر. آیدین اوغوللاری بیگ لیگی، گئرمییان اوغوللاری بیگ لیگیندن سونرادان آیریلان بیر بیگ لیک اولدوغوندان آوشار اولا بیله جگی دوشونولور. ساروخان اوغوللاری بیگ لیگی، افشار بویونون ساروخانلی قولونداندیر. ایران، آذربایجان و عوثمانلی تاریخینده اوزرینده اهمیتلی رول اوینامیش افشارلار اون ایکینجی عصرده ایچ آنادولویا کؤچ ائتمیشدیلر.

صفویلر دؤورونده فارس و خوزیستانداکی افشار اویماقلاریندان بیر قیسیمی نین آذربایجانا، خوصوصیله اورمویا گلیب یئرلشدیکلری تخمین ائدیلمکده دیر. افشارلار صفوی دؤولتینی قوران ۷ تورک قبیله سیندن بیریدیر. خوراسانداکی افشارلارین قیرخلی اویماغینا باغلی نادیر شاهین آذربایجان تاریخینده چوخ اهمیتلی ایشتیراکی اولموشدور.

کؤهنه صفوی سولاله سی نین نوماینده لری آرتیق فئودال عیانلاری و خالق آراسیندا اؤز نوفوذلارینی تامامیله ایتیرمیشدیلر و اؤلکه نی داغینتیدان خیلاص ائتمک ایقتیداریندا دئییلدیلر. نادیر اؤز نؤقطه-نظریندن یئگانه دوغرو یولا ال آتماق – تاخت-تاجین حقیقی صاحیبی اولماق ایسته ییر. بوندان اؤترو او یئنیدن قدیم تورک قایداسینا گؤره، موغان دوزونده قورولتای، بو دفعه بؤیوک قورولتای چاغیریر. بو قورولتایا حربی، مولکی و دینی عیانلاری، شهر و کند باشچیلارینی ییغیر. بورایا ۱۰۰ مینه یاخین آدام توپلانیر. بونلاردان اؤترو مسجید و بازارلار دا داخیل اولماقلا آغاج و قامیشدان ۱۲ مین مووققتی تیکیلی سالینیر. نووروز بایرامی گونو، ۱۷۳۶-جی ایلین ۲۱ مارتیندا نادیرقولو خان قورولتایا ایشتیراکچیلار آراسیندان یئنی شاه سئچمک تکلیفی وئریر. سؤزلرینی بونونلا اساسلاندیریر کی، اوچونجو شاه عباس هله کی، اوشاقدیر.

شاه ائلان اولونماسی مسله سی اورتایا چیخاندا، نادیر اؤزونو ظاهیرن ائله گؤستریر کی، گویا یورولوب، دوغرودان دا شاهلیغی ایسته میر، قورولتای آز قالا یالواریب اونون راضیلیغینی آلیر و تاج قویما مراسیمی کئچیریلیر. نادیر ” شاه ” سئچیلیر.

نادیر شاهین حاکیمیتی

نادیر شاه اؤز مؤوقئعیینی موحاریبه لرله مؤحکملندیریر و اونون حربی دوهاسی همیشه اونون کؤمگینه چاتیر. یئر اوزونده اونون قدر پارلاق حربی غلبه لر قازانمیش سرکرده لری بارماقلا سایماق اولار. نادیر شاه یوروشلره چیخماقلا هم ده اؤلکه نین ایقتیصادیاتینی دیرچلتمک، حاکیمیتده کی سولاله دییشیک لیگیندن ناراضی قالان قیزیلباش عیانلارینی وارلاندیرماقلا اونلاری اؤز طرفینه چکمک مقصدی گودوردو. ۱۷۳۷-جی ایلده نادیر شاه عوصیانا قالخمیش افغانلارا قارشی چیخیش ائدیر. هم هئراتی، هم ده قندهاری توتور. سونرا او، دؤیوشدن قاچقین افغانلارا سیغیناجاق وئرن هیندیستانا هوجوم چکیر. نادیرین قوشونلاری موقاویمت گؤرمه دن کارنالا (دئهلی نین شیمال-غربینده) قدر گلیب چیخیر و ۱۷۳۹-جو ایلین ۲۴ فئورالیندا بؤیوک موغول سولاله سیندن محمد شاهین اوردوسونو دارماداغین ائده رک، مارتین ۲۰-ده دئهلینی توتور. بؤیوک موغول دؤولتی اوزرینه پوللا آلتی میلیون روپیه لیک، قییمتلی داش-قاشلا ۵۰۰ میلیون روپیه لیک خراج قویولور. موغول دؤولتی اوردوسوز قالدیغیندان، موقاویمت گؤسترمه یه گوجو اولمور و نادیر شاها ایسته دیکلرینی وئریر. آلینمیش حربی غنیمت ۷۰۰ میلیون روپیه دیرینده حسابلانیردی. بونون بؤیوک بیر حیصه سی کلاتا آپاریلیر و نادیر غنیمتی اؤله نه جن بورادا ساخلاییر. همین قیسمینده دونیانین ان ایری بریلیانتی ساییلان ” کوهی-نور ” ( ” نور داغی ” ) آدلانان داش دا واردی. باشقا مشهور قییمتلی داشلار دا آز دئییلدی.

هیندیستانی توتدوقدان سونرا نادیر شاه سیندی اؤزونه تابع ائدیر و اورتا آسیایا یوروش ائدیر. گوجلو موقاویمته باخمایاراق، نادیر شاه ۱۷۴۰-جی ایلده بوخارا و خیوه خانلیقلارینی اؤز دؤولتی نین ترکیبینه قاتا بیلیر.

توتدوغو اؤلکه لرده سیلاحلی قارنیزونلار ساخلایان نادیر شاه ۱۷۴۱-جی ایلده داغیستان اوزرینه یئریییر. مسله بوراسیندا ایدی کی، نادیر هیندیستاندا ایکن داغلیلار تابع چیلیکدن چیخمیشدیلار. اوسته لیک، اونلارین دسته لری تئز-تئز دربند و شاماخی، کاخئتییا و جار-بالاکن ویلایتلری اوزرینه هوجوما کئچیردیلر. ۱۷۳۸-جی ایلده مانیک کندی یاخینلیغینداکی دؤیوشده نادیر شاهین قارداشی ایبراهیم خانین قوشونلاری داغلیلارین بیرلشمیش اوردولاری طرفیندن مغلوبیته اوغرادیلمیش، ایبراهیم خان و گنجه بیگلربیگی اوغورلو خان قاجار اؤلدورولموشدو.

نادیر شاه اؤزو ده داغیستاندا عینادلی موقاویمتله قارشیلاشیر. لاکین هر حالدا ۱۷۴۳-جو ایلین اوللرینده بیر نئچه غلبه قازانیر. گؤرونور، نادیر داغیستاندا اوزلشدیگی چتینلیکلردن سونرا اؤزونو سیندیرماماق اوچون اوزرینده اؤز آدی حک اولونموش پول دا بوراخدیریر. لاکین هر حالدا او، داغیستاندان گئری چکیلمه لی اولور.

داغیستاندا ضعیفله میش نوفوذونو برپا ائتمک مقصدی ایله نادیر شاه واخت ایتیرمه دن عوثمانلی ایمپئراتورلوغو ایله موحاریبه یه گیریر. بورادا دؤیوشلر عرب عراقینی اله کئچیرمک اوچون آپاریلیر. لاکین بو دفعه ده دؤیوشلر گاه بو، گاه دا او بیری طرفین اوستونلوگو ایله کئچیر و غلبه قازانیلمیر. بیر سبب ده بو ایدی کی، نادیر اؤز علئیهینه قالخمیش عوصیانلاری یاتیرماقدان اؤترو قوشونونون بیر حیصه سینی ایرانا و اونون اطرافینداکی اؤلکه لره گؤندرمیشدی. ۱۷۴۶-جی ایلده نادیر شاه عوثمانلی ایمپئرییاسی ایله باغلادیغی صولح موقاویله سینه گؤره، کؤهنه سرحدلر ساخلانیلیردی. ائله بو ایللرده نادیر شاه بحرئین، عومان و مسقط اوزرینه یوروشلر ده کئچیریر. اؤلکه نین پایتاختینی تالان ائدیلمیش ایصفاهاندان مشهده کؤچورور و بو شهرین یاخینلیغینداکی داغین باشیندا اؤزونه کلات آدلی بیر قالا (کلات قالاسی) قوردورور. نادیر شاهین خزینه سینی بورادا ساخلاییردی. قالانین تیکیلمه سی آغلاگلمز چتینلیکلر یارادیر. آذربایجان تورکلری بورایا ۱۰ تونلارلا آغیرلیقدا مرمر طبقه لر گتیریردیلر.

پنجشنبه 25 تیر 1394
بؤلوملر : تاریخ و فرهنگ,