آدلیم سومئرشوناسلاردان بیری دئییر:” تاریخ سومئر ایله باشلاییر.”اوْنلار انسانلارا یازی یازماغی اؤیره تدیلر. اؤز افسانه لرینی گیل اﯙزه رینده یازدیلار. زیقورات دئییلن یوکسک تاپیناقلار تیکدیلر. اکین چیلیک ، مال داوار بئجرمک، باغچی لیق،آل وئرچیلیگه باشلادیلار. قانون ، حقوق، قضاوت بینؤوره سینی قوْیدولار.

سومئر دیلی نین هانکی دیللر عایله سیندن اوْلدوغو بوگونه کیمی یئترینجه آچیقلانمامیشدی. تامیل لر ، مجارلار، فین لر، تورکمن لرو بیر چوْخ باشقا ائللر، سومئرلری اؤزلریندن ساییرلار.
” گیرشمن”ین دئدیگینه گؤره دؤردونجو مین ایللیکده خزر ده نیزی قیراغیندا التصاقی دیل ایله دانیشان ائللر یاشاییردی. اوْنلار خزر ده نیزی قیراغیندان قارا ده نیز قیراغینا ده ک یاییلمیشلار.تورکمنستان، آذربایجان، ایران ، آنادولو (تورکیه) بؤلگه لرینده یاشامیشلار.
یاد ائللر آخینی ، اوْنلاری اؤز یوردلاریندان عراق ( اوروق شهری آدیندان آلینان) اؤلکه سینه کؤچدوردو. بوندان سونرا ، اوْنلارا سومئر آدی وئریلدی.
تورکمن اوْلان- ” بئگ مراد گئرئی” سومئرلرین تورکمن اوْلدوغونو سؤیله ییر. اوْ ، دؤرونجو مین ایللیکده باش وئره ن قوراقلیقدان ، عشق آباد چئوره سینده کی تورکمن لرین عراق اؤلکه سینه کؤچمه یه چاره سیز اوْلدوغونو یازیر.
اوْ ایکی یوزاللی دن آرتیق تورکمن-تورک سؤزلری ایله سومئر سؤزلری ، افسانه لری ، یئر آدلارینی قارشیلاشدیرمیش ، سومئرلرین تؤرکمن اوْلدوغونو گؤسترمه یه چالیشمیشدی.
خزر ده نیزی قیراغیندا اوزانان ” گیلان” بؤلگه سینده قازینتیلاردا تاپیلان شئی لر و بونلارین اوزرینده کی نقش لر سومئرده کی قیلقامیش (بیلقامیش) افسانه لرینه چوخ – چوخ بنزه ییر.

íla / íli / íl /ul سومئرجهSad1
[ایشیق]illa / illapu: مایا دیللریQuechua
= پارلاق]yaldruqدیوان لغات الترک: یلدروق [
فرهنگ سنگلاخ: ایلتیراماق
آنلام: پارلاماق
to shineاینگیلزجه:
دیوان لغات الترک کتابی ” قاراخانلی تورکجه سی “نده یازیلمیشدیر.

íla / íli /ílسومئرجهSad2
ilt / ilətاورخون- ینی سئی:
دیوان لغات الترک: اِلتماک
فرهنگ سنگلاخ: ایلتماک
آنلام: آپارماق ، یئتیرمک ، چاتدیرماق
to carryاینگیلزجه:

سومئرجه:é (۳
eb: اورخون-یئنی سئی
]öw اڤ [: دیوان لغات الترک
آذربایجانجا: ائو / او
öyتاتارجا:
ha پاکستانداکی دیللردن: Burushaski
ieژاپوْنجا:
آنلام: ائو
house اینگلیزجه:

سومئرجه: ù(۴
otاورخون-یئنی سئی:
دیوان لغات الترک: ات
otتورکمن / قیرقیز/ یاقوت جا:
utتاتارجا:
آذربایجانجا: اوْت
آنلام: اوْت ، بیتگی
plant ‚ grassانگلیزجه:

íb ‚ ebسومئرجه: (۵
(مصدر)öbkələاورخون-یئنی سئی:
)Öpkəدیوان لغات الترک: ابکا (
آذربایجانجا: اؤفکه له نمک
آنلام: آجیقلانماق
to be angry ٫ rageاینگیلیزجه:

سومئرجه: ù(۶
udı ‚ udu اورخون-یئنی سئی:
دیوان لغات الترک: اذیماق
آذربایجانجا: اویوماق
آنلام: یوخلاماق ، یاتماق ، اویوماق
to sleep ‚ sleep اینگلیزجه:

éd ‚ é ‚ i سومئرجه: (۷
ıd ‚ id اورخون-یئنی سئی:
آنلام: گؤنده رمک ، یولا سالماق
to send forth اینگیلیزجه:

udسومئرجه: (۸
ödاورخون-یئنی سئی:
دیوان لغات الترک:اوذ
آنلام: واخت (وقت)/ اؤینه
timeاینگلیزجه:

ulسومئرجه: (۹
فرهنگ سنگلاخ: ایلغاماق
فرهنگ سنگلاخ: ایلدام
ıldamقیرقیزجا:
چئویک، تئز]]ölqerتاتارجا:
آنلام: تله سمک
to be quıck ‚ to hurryاینگیلیزجه:

ulسومئرجه: (۱۰
دیوان لغات الترک:الماق
)ulmaqاپریمک = (
آنلام : اسکی ، اپریمیش ، نیمداش
ancientاینگلیزجه:

ùrسومئرجه: (۱۱
artاورخون- یئنی سئی:
(art)دیوان لغات الترک: ارت
فرهنگ سنگلاخ: آرت
آنلام: داغ آشیریمی ، آشیریم ، کئچید،گدیک
mountain passاینگیلیزجه:
[آرد:گئری،آرخا،دالی،سوْنرا]atoژاپونجا:

ús / úz / uşسومئرجه: (۱۲
اورخون- یئنی سئی: اوچ
دیوان لغات الترک: اوج
آنلام: اوج (دانیشیقدا: اوژ) ؛ اوج- بوجاق
side ‚ edge اینگیلیزجه:

aş سومئرجه: (۱۳
]to love[ asi هیتیت: (Hitte)
isاوستا دیلینده:
us مایا دیلیSadChorti)
aş+­­uq+maqدیوان لغات الترک: اشقماق
آذربایجانجا: ایسته مک
[بگنمک] oşatuتاتارجا:
آنلام: ایسته مک
to wish ‚ to desireاینگیلیزجه:

eşسومئرجه: (۱۴
üçاورخون-یئنی سئی:
دیوان لغات الترک: اج
فرهنگ سنگلاخ: اوچ
iskí پاکستانداکی دیللردن: Burushaski
آنلام: اۆچ (۳)
three: اینگلیزجه

úşسومئرجه: (۱۵
اؤلمک ))uçاورخون-یئنی سئی:
shi /shinuژاپونجا:
دیوان لغات الترک: اجماق
ər tını uçdı =نفسی کسیلدی
فرهنگ سنگلاخ: اوچماق
فارسجا: هوش ( اؤلوم )
آنلام: اؤلمک ، اؤلدۆرمک
to die ‚ to killاینگیلیزجه:

baسومئرجه: (۱۶
(بؤلوک، پای)bağاورخون-یئنی سئی:
bhagəگجراتی:
آذربایجانجا: پای
آنلام: ۱ ) پای ۲) بؤلمک
allotment ٫to divide ‚ share ‚ portionاینگیلیزجه:
(fate) bhagjəگجراتی: 
فارسجا: بخت
[پای]bakhaاوستا دیلینده:

báسومئرجه: (۱۷
دیوان لغات الترک: بغِر
فرهنگ سنگلاخ: باغیر
آذربایجانجا: باغیر
آنلام: باغیر ، قارا جیگر
liver اینگیلیزجه:

bi / béسومئرجه: (۱۸
buاورخون- یئنی سئی:
bi : (lydian) لیدیا دیلی
دیوان لغات الترک: بو
آنلام: بو
demonstrative suffix ‚ this (one)اینگیلیزجه:

dùسومئرجه: (۱۹
dikاورخون- یئنی سئی:
آنلام: [ائو] تیکمک
to build ‚ make اینگیلیزجه:

kaسومئرجه: (۲۰
kapشوْر تورکجه سی:
kap =to catch with the mouth
(مصدر) kapایرق بیتیک کتابیندا:
فرهنگ سنگلاخ: قاپماق
آذربایجانجا: قاپماق (مصدر)
آنلام: آغیز
mouthاینگیلیزجه:

káسومئرجه: (۲۱
kapığ اورخون-یئنی سئی:
دیوان لغات الترک: قبغا
آذربایجانجا: قاپی
آنلام: قاپی
gateاینگیلیزجه:

peşسومئرجه: (۲۲
pōsخاکاس تورکجه سی:
poosخلج تورکجه سی:
آذربایجانجا / تورکمن جه: بوْغاز
آنلام: بوْغاز اوْلماق ، بوْیلو اوْلماق
to be pregnant (of animal) اینگیلیزجه:
[بالا، اوشاق]pasàali قیزیل ده ریلی لری: Aabama

bar سومئرجه: (۲۳
دیوان لغات الترک: باز (ر← ‍ز)
آنلام: یاد ، اؤزگه
foreignاینگیلیزجه:

saسومئرجه: (۲۴
)aşuدیوان لغات الترک: اشو (
آنلام: قیرمیز تورپاق ، ات تورپاق
red ocher ‚ red – brownاینگیلزجه:

şabسومئرجه: (۲۵
çopunاسکی تورکجه (اسکی اویغور):
çopulتورکجه:
sapçaqاوْرتا تورکجه (اسکی قیپچاق):
çapçaqتاتارجا / قوموق جا / قیرقیزجا:
sabanخاکاس تورکجه سی:
آنلام: قاب
pot ‚ pail ‚ vessel اینگیلیزجه:

şeĝ / şe سومئرجه: (۲۶
)çoğدیوان لغات الترک: جوغ (
فرهنگ سنگلاخ: جوغ
çoq قیرقیزجا:
Çoq = glowing heat ٫ glowing coals
çōgتورکمن جه:
şoğشوْر تورکجه سی:
آنلام: قیزدیرماق ، بیشیرمک
to heat٫ cook٫ to be hotاینگیلیزجه:

dubسومئرجه: (۲۷
دیوان لغات الترک: تبرنماک
آذربایجانجا: ده برتمک /ترپنمک [ده پره نمک] tebra-اؤزبک جه:
آنلام: ده برتمک / ترپنمک
to move ٫ to shake٫ stirاینگیلیزجه:

şìr/ şurسومئرجه: (۲۸

şìr-ra سومئرجه:
فرهنگ سنگلاخ: سیراماق
(مصدر)sarna- اورتا تورکجه:
ماهنی) ) sarın: خاکاس / شوْر/ قازاخ/قوموق / اوْیرات جا
) sad song٫ song =)sırınتووا:
shiژاپونجا:
فارسجا: سراییدن
آنلام: (ماهنی) اوْخوماق
(۱to sing , to strike up a song 2 ) song ٫ lamentاینگیلیزجه:

sig / si (-ga) سومئرجه: (۲۹
(دایاز)Sığاورخون- یئنی سئی:
[آز] sukunai / [آزجا]sukoshiژاپونجا:
[بوْشالماق، آزالماق]sukuژاپونجا:
دیوان لغات الترک : سیق
سیخ فرهنگ سنگلاخ:
آذربایجانجا: سئیره ک
sığاستانبولجا:
sıkتووا جا:
sayتاتارجا:
عربجه: ضیق
آنلام: دایاز ، سئیره ک
shallow ٫ low ٫ narrowاینگیلیزجه:

ziسومئرجه: (۳۰
فرهنگ سنگلاخ: سولوق
[سوْمورماق؛ سوْلوق آلماق] suu /suwژاپونجا:
مصدر))sulawتاتارجا:
solu-قوموق جا:
آنلام: سولوق آلما ، نفس چکمه، تؤوشه مه
breathingاینگیلیزجه:

ab-ba / abba سومئرجه: (۳۱
ائتروْسک جا: آپا
abâ :براهویی (دراویدی دیللردن)
عربجه: اب / ابا / ابو
آنلام: آتا
father اینگیلیزجه:

ur سومئرجه: (۳۲
)or+laş+maq دیوان لغات الترک: ارلشماق (
دیوان لغات الترک: اری
آنلام : باغیرماق
to shout to roarاینگیلیزجه:

urسومئرجه: (۳۳
)or+maq دیوان لغات الترک: اورماق (
(مصدر)ürüتورکمن جه:
(بیچین)uruتورکمن جه:
آنلام: اوت بیچمک
to mowاینگیلیزجه:

taka/ taga/ tak/ tag/ tàسومئرجه: (۳۴
)toqımaqدیوان لغات الترک: تقیماق (
آذربایجانجا: توْخونماق ، توْققوشماق
tuqıتاتارجا:
آنلام: توخونماق ، ده گمک ، توققوشماق
to strike,to hit, knockاینگیلیزجه:

duسومئرجه: (۳۵
آذربایجانجا: دؤیمک
آنلام: دؤگمک / دؤیمک
quarrel٫ struggle٫ fightاینگیلیزجه:

du سومئرجه:
آذربایجانجا: توتوشماق
)tütüşmək دیوان لغات الترک: تتشماک (
آنلام: دؤیوشمک،توتوشماق
to quarrelاینگیلیزجه:

du سومئرجهSad36
tükə اورخون-یئنی سئی:
دیوان لغات الترک: تکادی (بیتدی ، چاتمادی ؛ چاتدی)
فرهنگ سنگلاخ: توکاماک / توکانماک
(tükənmək)آذربایجانجا: توکنمک
آذربایجانجا: توکنمز (بیتمه ین)
(completely)tüksü / tügüsüیاقوت جا:
آنلام : توکنمک، بیتمک،قورتاردی
to be finished ٫ completeاینگلیزجه:

geسومئرجه: (۳۷
kızاورخون-یئنی سئی:
دیوان لغات الترک: قز
دیوان لغات الترک: قز قر قن:قیزلار
qırqın = maid
فرهنگ سنگلاخ: قیز
آذربایجانجا: قیز
[قادین]gus پاکستانداکی دیللردن: Brushaski
آنلام: قیز
girl اینگیلیزجه:

gu سومئرجهSad38
آذربایجانجا: قوْتاز
آنلام: ساچاق ، قوتاز،جییه، قاتما
string ٫ thread wool٫ yarnاینگیلیزجه:

gùسومئرجهSad39
kü-یئنی سئی :اورخون
دیوان لغات الترک: کو (شان ، آد-سان)
)gıy ٫ küyآذربایجانجا: کوی ، قیی (
koeژاپونجا:
آنلام: سس، های-کوی
sound٫ voice٫ noise اینگیلیزجه:

ĝuسومئرجه: (۴۰
)(اتاقی: آتام)gıدیوان لغات الترک: قی (
آنلام: من ، منیم
my٫ mine اینگیلیزجه:

pa (-r)سومئرجه: (۴۱
فرهنگ سنگلاخ: بارغا
آذربایجانجا: وه ریان
آنلام: آرخ
irrigation ditch ٫ small canal ٫ dikeاینگیلیزجه:

sa سومئرجهSad42
فرهنگ سنگلاخ: ساپ
آذربایجانجا:ساپ
آنلام: ساپ
cordاینگیلیزجه:

te-ĝe (-d) / te / de / ti سومئرجه: (۴۳
)təg( اورخون-یئنی سئی: تگ
آذربایجانجا: ده گمک
آنلام: ساواشماق
to attack٫ assaultاینگیلیزجه:

za سومئرجه: (۴۴
sən / sin یئنی سئی:
دیوان لغات الترک: سن
فرهنگ سنگلاخ: سین
آذربایجانجا: سن
you (singular)اینگیلیزجه:

suسومئرجه: (۴۵
آذربایجانجا: سوْی
آنلام: سوْیداش ، تانیش
relatives,family,kinاینگیلیزجه:
[دئییم=اصطلاح] آذربایجانجا: سویو شرین 

sáسومئرجه: (۴۶
sab : اورخون- یئنی سئی
sawدیوان لغات الترک: ساڤ
آذربایجانجا: سوْو (سس-سوْو)
adviceاینگیلیزجه:

ada / ad سومئرجه: (۴۷
atta هیتیت جه:
atte ایلام جا: (Elamite)
ate : اورارتو دیلی(Urartian)
atuماد دیلی: Mede
it : اسکی مصر دیلی(old Egyptian)
otōsan ژاپونجا:
ataدیوان لغات الترک: اتا
آذ ربایجانجا: آتا
آنلام: آتا
fatherاینگیلیزجه:

asa / as / az سومئرجه: (۴۸
adığایرق بیتیک ( کتابی):
دیوان لغات الترک: اذغ
آذربایجانجا: آیی
آنلام: آیی
bearاینگیلیزجه:

izzi / izi سومئرجه: (۴۹
isig یئنی سئی:
(isig)دیوان لغات الترک: اسک
آذربایجانجا: ایستی ، ایسسی
atsuiژاپونجا:
فارسجا: آذر
آنلام : اوْد ، ایستی
fireاینگیلیزجه:

gabaسومئرجه: (۵۰
آذربایجانجا: قابیرغا
آنلام: قابیرغا
breast٫ chestاینگیلیزجه:

tabسومئرجه: (۵۱
(tov)آذربایجانجا: توْو
آذربایجانجا: تاوا (بالیق وس. قیزارتماق قابی)
tab )سکاجا:Scythian)
tep :مصرجه Egyption
فارسجا: تفتن / تفتیدن
آنلام: توْو ، قیزدیرماق
fever ٫ to burnاینگیلیزجه:
تامو / تاموق =جهنم 

kak / gag سومئرجه: (۵۲
(Peg of a musical instrument) Kök آذربایجانجا: کؤک
kögönقیرقیزجا، یاقوت جا:
kugiژاپونجا:
آنلام: قاداق ، چیو ، میخ
peg ٫ nail اینگیلیزجه:

gud سومئرجهSad53
)güdəآذربایجانجا: گوده (
gudd / gidd /gudدراویدی دیللرده:
[جیرتدان،گوده]gedža صرب-کروات جاSadserbo-crotian)
فارسجا: کوتاه
آنلام: گوده ، قیسا
shortاینگیلیزجه:

gudسومئرجه : (۵۴
kıyیئنی سئی:
فرهنگ سنگلاخ: قیماق
آذربایجانجا: قییماق
آنلام: قییماق ، دوْغراماق
to cut off اینگیلیزجه:

gud سومئرجه: (۵۵
kodاورخون-یئنی سئی:
آذربایجانجا:قوْیماق
آنلام :قوْیماق ، بوراخماق ، آتماق
to separateاینگیلیزجه:

mutسومئرجه: (۵۶
mutlu استانبولجا:
آنلام : موتلو، سئوینجلی
exultatıon ٫ jubılatıonاینگلیزجه:

tu / dú / tud سومئرجهSad57
toğ / toğurاورخون-یئنی سئی:
دیوان لغات الترک: تغماق
فرهنگ سنگلاخ: توغماق / توغورماق
آذربایجانجا: دوْغماق
آنلام: دوْغماق، دوْ غورماق، بالالاماق
to bear ٫ to give birth اینگیلیزجه:

gíg / ĝíg / gi / ge / ĝi /ĝe سومئرجه: (۵۸
koko: دیلینده(black foot)قیزیل ده ریلی
kiçə / keçəاورخون-یئنی سئی:
دیوان لغات الترک: کجا
فرهنگ سنگلاخ: کیچه
آذربایجانجا: گئجه
kiçتاتارجا:
آنلام: گئجه
nightاینگیلیزجه:

gugسومئرجه: (۵۹
kəgاورخون-یئنی سئی:
kekقیرقیزجا:
آذربایجانجا: (بیری نین اوستونه) که که له نمه
آذربایجان دیلی نین ایضاحلی لغتی: گیگیرتده مک
hostility ٫ warاینگیلیزجه:

sag / şag / sig / sa / şaسومئرجه: (۶۰
دیوان لغات الترک: ساغ
فرهنگ سنگلاخ: ساغ
آذربایجانجا: ساغ
آنلام: ساغ
to be/make good ٫ goodاینگیلیزجه:

şagسومئرجه: (۶۱
آذربایجانجا: شاققالاماق
آنلام: اؤلدورمک ، قیرماق ، قرغین سالماق
to slaughterاینگیلیزجه:

túg / tu سومئرجهSad62
دیوان لغات الترک: اتک
فرهنگ سنگلاخ: ایتاکلاماک
)ətəg / ətəkآذربایجانجا: اتک (
آنلام: اتک
cloth garmentاینگیلیزجه:

zag /zàسومئرجه: (۶۳
ĵaq-aمنغولجا:
فرهنگ سنگلاخ : یاقا ( ایراق، اوزاق، یان)[ز←ی] yaqتاتارجا:
آذربایجانجا: اوزاق؟؟
آنلام: سینیر ، یاخا ، سرحد ، مرز، یان
border٫ limit٫ side٫ boundaryاینگیلیزجه:

bilسومئرجه: (۶۴
bul + a+ maq دیوان لغات الترک: بلاماق
bələvūگجراتی:
آنلام: بیشیرمک،قیزارتماق
to roast٫ to burn٫ to heat٫scorch اینگیلیزجه:

bul / buسومئرجه: (۶۵
فرهنگ سنگلاخ: پولاماک
آذربایجانجا: پوله مک / پوفله مک
آنلام: پوفله مک ، پوله مک
to blow٫fill with air اینگیلیزجه:

dal / dul سومئرجه: (۶۶
فرهنگ سنگلاخ: دالدالاماق
آذربایجانجا: دالدانماق
( گیزلین)dalda منغولجا:
آنلام: گیزلتمک
to hide اینگیلیزجه:

dal / dul سومئرجه: (۶۷
(tolğanmaq)دیوان لغات الترک: تلغنماق
فرهنگ سنگلاخ: دولاماق
آذربایجانجا: دوْلاماق
آنلام: دوْلاماق
to cover اینگیلیزجه:

ĝala/ ĝál/ ĝáسومئرجه: (۶۸
kalاورخون-یئنی سئی:
دیوان لغات الترک: قلماق
آذربایجانجا: قالماق
آنلام: قالماق
to be )somewhere)٫ to dwellاینگیلیزجه:

ĥul/ gulسومئرجه: (۶۹
آذربایجانجا: قوْلای
آذربایجانجا: قولدور
فارسجا: غول (تورکجه دن آلینمیشدی)
آنلام: قوْلای، یامان، پیس
bad ٫evil اینگیلیزجه:

lilسومئرجه: (۷۰
دیوان لغات الترک: ییل
فرهنگ سنگلاخ: ییل
آذربایجانجا: یئل
آذربایجانجا: له له ک ( قوش قانادی)
آنلام: یئل
windاینگیلیزجه:

lilسومئرجهSad71
دیوان لغات الترک: ییل
ər yelpindi=کیشی یه جنّ توْخوندو
yel آذریایجانجا: یئل / یئل توْخونما
آنلام: جنّ ، یئل
spirit (of a place) ,phantomاینگیلیزجه:

lalسومئرجه: (۷۲
دیوان لغات الترک: بال
balآذربایجانجا: بال
pılچوواش جا:
آنلام: بال، آری بالی
honeyاینگیلیزجه:

gamسومئرجه: (۷۳
دیوان لغات الترک: قذرماق
فرهنگ سنگلاخ: قایریلماق ( آرخایا اگیلمک)
آذربایجانجا: قانیرماق ، قاییرماق
فارسجا: خم / خمیدن
آنلام: اگمک ، قاییرماق
to bend اینگیلیزجه:

géme / ĝémeسومئرجه: (۷۴
gün اورخون-یئنی سئی:
kumaاستانبولجا:
[قادین]kin ارمنی جه: (Armenian )
فرهنگ سنگلاخ: غوما
آذربایجانجا: گونو (ایکینجی آرواد)
آنلام: قاراواش، قول قادین
maid ٫ workwoman٫ slave-girl ٫womanاینگیلیزجه:

ĝin / ĝenسومئرجه: (۷۵
دیوان لغات الترک: کندکرماک
آذربایجانجا: گؤنده رمک
آنلام: گؤنده رمک ، یوْلا سالماق
to sendاینگیلیزجه:

menسومئرجهSad76
mən/ men / min / bənاورخون-یئنی سئی:
(to me) məneگجراتی:
[من]me گجراتیSadGujarati)
دیوان لغات الترک:من
فرهنگ سنگلاخ: مین
biمنغولجا:
(mine٫ my) minüمنغولجا:
آذربایجانجا: من
آنلام: من
I٫ myself اینگیلیزجه:

ninسومئرجهSad77
آذربایجانجا: ننه
آنلام: قادین ، خانیم
ladyاینگیلیزجه:
(گوجلو- قیز آدی دیر)nina قیزیل ده ریلی لر دیلینده: 

nunسومئرجه: (۷۸
فرهنگ سنگلاخ: نویان
noyan منغولجا: نوْیان
prince ٫ noble ٫ masterاینگیلیزجه:

ten / te-en سومئرجهSad79
(دوْنماق ، مصدر)tonایرق بیتیک کتابی:
دیوان لغات الترک: تنک
فرهنگ سنگلاخ: تونگماق (مصدر)
donآذربایجانجا: دوْن
آنلام: دوْن ، شاختا
coldاینگیلیزجه:

tinسومئرجه: (۸۰
tınmaq دیوان لغات الترک: تنماق
[سوْلوق]tınتاتارجا:
[نفس چکمک]tın aluتاتارجا:
آنلام: سوْلوق آلماق، یاشاماق
life ٫ to liveاینگیلیزجه:

bar سومئرجه: (۸۱
آذربایجانجا: پارلاماق / پاریلداماق
عربجه: برّاق
آنلام: پارلاماق ، ایشیلداماق
to shine٫ to brightاینگیلیزجه:

búru / bur سومئرجه: (۸۲
آذربایجانجا: بوراخماق
آنلام: بوراخماق
to free٫ to release٫ to openاینگیلیزجه:

gara / gar سومئرجه: (۸۳
آذربایجانجا: کالا
آنلام: کالا سوت ، بولاما، آغوز
thick milk ٫ creamاینگیلیزجه:

gur سومئرجه: (۸۴
دیوان لغات الترک: قرغژین
آذربایجانجا: قورشون ، قورغوشون
آنلام: قورشون
plumpاینگیلیزجه:

gurسومئرجه: (۸۵
)gür / gur آذربایجانجا: گور (
(big, large) guru گجراتی: (Gujarati)
آنلام: گور، گوجلو
very strong٫ greatاینگیلیزجه:

gur / kur / girسومئرجه: (۸۶
kurاورخون-یئنی سئی:
(قوْرخولو، سارسیلماز)kürاورخون-یئنی سئی:
)Kürدیوان لغات الترک: کر (
آنلام: یاراشیق ، کیشی لیک
preeminentاینگیلیزجه:

ĝíri / ĝírسومئرجه: (۸۷
)gurdaآذربایجانجا: گوردا (
آنلام: قیسا اگری قیلینج، خنجر
sword dagger knifeاینگیلیزجه:

kur / ku سومئرجه: (۸۸
kirاورخون-یئنی سئی:
kuru / kiruژاپونجا:
دیوان لغات الترک: کِرماک
فرهنگ سنگلاخ: کیرماک
آذربایجانجا: گیرمک
آنلام: گیرمک
to enterاینگیلیزجه:

tirسومئرجه: (۸۹
( آغاج)taruهیتیت جه:
derovoروسجا:
آذربایجانجا: دیرریک
Treeاینگلیز دیلینده :
فارسجا: دار (دار و درخت)، تیر
آنلام: آغاجلیق ، دیرریک
grove,forestاینگیلیزجه:
آذربایجانجا: دیره ک / تیر 

ĝiş / ĝeş/ ngisسومئرجهSad90
yış-یئنی سئی: اورخون
“ی”تورک)  سومئری”ن”) yığaçدیوان لغات الترک:یغج
آذربایجانجا: آغاج / آغاش
kiژاپونجا:
آنلام: آغاج، اوْرمان
tree٫ wood ٫ wooden implementاینگیلیزجه:

ĝiş / ĝeşسومئرجه: (۹۱
kişi / kisiیئنی سئی:
دیوان لغات الترک: کشی
فرهنگ سنگلاخ: کیشی
آذربایجانجا: کیشی
آنلام: کیشی
manاینگیلیزجه:

kàşسومئرجه: (۹۲
فرهنگ سنگلاخ: قاشانماق
آنلام: قاشانماق ، ایشه مک
urineاینگیلیزجه:

kaş / kasسومئرجه: (۹۳
دیوان لغات الترک: قجماق
فرهنگ سنگلاخ: قاچماق
آذربایجانجا: قاچماق / قاشماق
آنلام: قاچماق
to run fast ٫ to gallopاینگیلیزجه:

biz سومئرجه: (۹۴
)Boz+la+maq فرهنگ سنگلاخ: بوزلاماق (
آذربایجانجا: بوْزلاماق
آنلام : باغیرماق، آغلاماق
to cryاینگیلیزجه:

luĝa / lúĝ /lu سومئرجه: (۹۵
lağ / loğaz آذربایجانجا: لوْغاز / لاغ
آنلام: لوغاز ، لاغ ائله مک
fault٫ error٫ bad abusive remark٫ impudenceاینگیلیزجه:

anşeسومئرجه: (۹۶
دیوان لغات الترک: اشیک ، اشکک
آذربایجانجا: ائششک
آنلام: قانجیق ائششک ، اولاغ
male donkeyاینگیلیزجه:

arad / urdu / irسومئرجه: (۹۷
(ırğatفرهنگ سنگلاخ: ایرغات (
آنلام: ایشچی [ قوللوقچو قادین ، قاراواش] servent٫ ( male) slaveاینگیلیزجه:

aşkudسومئرجهSad98
İşgilآذربایجانجا: ایشگیل
آنلام : ایشگیل، قاپی نی باغلاماق اوچون آرخاسینا تاخیلان آغاج
wedge (as a device to bar a door)اینگیلیزجه:

baragسومئرجه: (۹۹
barkاورخون-یئنی سئی:
pir / parn هیتیت جه:
(سیغینماق)barınmakتورکجه:
فرهنگ سنگلاخ: بارق( اوی بارق)
آنلام: ائو، تیکینتی
sanctum ,chamber , dwellingاینگیلیزجه:

diĝir / dingirسومئرجه: (۱۰۰
)Təngriدیوان لغات الترک: تنکری (
فرهنگ سنگلاخ: تینکری
آذربایجانجا:تانری، تاری
آنلام: الله ، تانری
Godاینگیلیزجه:
(sky ٫ heaven) tngriمنغولجا: 
(sky) tenژاپونجا:

dugud سومئرجه: (۱۰۱
yoğun / yoğanاورخون-یئنی سئی:
)Yoğun)دیوان لغات الترک: یغون
فرهنگ سنگلاخ: یوغان / یوغون
آذربایجانجا: یوْغون
آنلام: یوْغون
massive٫ heavy اینگیلیزجه:

edim / edin سومئرجهSad102
idişاورخون-یئنی سئی:
دیوان لغات الترک: اِدِش
فرهنگ سنگلاخ: ایدیش
آنلام: قاب
earthenware vat for oil and fats اینگیلیزجه:

erim / érin / érenسومئرجه: (۱۰۳
er-eمنغولجا:
دیوان لغات الترک: ار / ارن
ərən= kişilər
فرهنگ سنگلاخ: ایر / ایران
ərən / ərآذربایجانجا: اره ن / ار
hirپاکستانداکی دیللردن: (Burushaski)
Her آلمانجا:
آنلام: ار، کیشی
manاینگیلیزجه:
یئنی سئی دیللریندن ساییلیر.Burushaski
[ایگید، قوْچاق]vir :گجراتی
[brave[aurvaاوستا دیلی:
ganam / ganaسومئرجه: (۱۰۴
qoninمنغولجا:
koyاورخون-یئنی سئی:
دیوان لغات الترک: قوی / قون
فرهنگ سنگلاخ: قوی
آذربایجانجا: قوْیون
آنلام: قویون ، داوار
eweاینگیلیزجه:

kurum / kuru / kur سومئرجه: (۱۰۵
دیوان لغات الترک: قریماق
)qorumaqآذربایجانجا: قوْروماق (
آنلام: قوْروماق
to watchاینگیلیزجه:

luĥummu / lu-ĥu-umسومئرجه: (۱۰۶
)löhmə)آذربایجانجا: لئهمه / لؤهمه
(lığ)آذربایجانجا: لیغ
آنلام: لؤهمه ، لیغ ، قره مه
mudاینگیلیزجه:

garaşسومئرجه: (۱۰۷
(to waite) garaşmakتورکمن جه:
[باخماق]qaraw تاتارجا:
فارسجا: قراول [تورکجه دن آلینمیشدی] آذربایجانجا: کاواش (باخ. سؤزلوک –علی حسین زاده “داشقین”)
آنلام: گؤزه تچی ، کئشیک ، قاراوول

gamar سومئرجه: (۱۰۸
فرهنگ سنگلاخ: قومارماق
آذربایجانجا: قامارلاماق
آنلام: قوْمارماق ، چولغاماق ، چئوره له مک
to be overwhelming اینگیلیزجه:

esig سومئرجه: (۱۰۹
(Özük )دیوان لغات الترک: ازک
آنلام: اؤزه ل ، جنس(جیس) ، گؤزه ل
good ٫ fıne اینگیلیزجه:

zag سومئرجه: ( ۱۱۰
فرهنگ سنگلاخ: ساق
آذربایجانجا: ساغ
آنلام: ساغ ال ، ساغ یان
rightاینگیلیزجه:

i-ĝarسومئرجه: (۱۱۱
آذربایجانجا: ایلقار
آنلام: ایلقار، سؤز وئرمه
to promiseاینگیلیزجه:

al…di / dug / e سومئرجهSad112
alkaاورخون-یئنی سئی:
(Alqaşmaq)دیوان لغات الترک: القشماق
فرهنگ سنگلاخ: آلقاماق
آنلام: دعا ائتمک ، اؤیمک
to desire٫ prayاینگیلیزجه:

ama: سومئرجه(۱۱۳
annaهیتیت جه:
anna : قیزیل ده ریلی لرAlqonquin
amaباسک جا: (Basque)
ammâ [دراویدی دیللردن]SadBrahui)
êna دیلی: (Lydian)لیدیا
آذربایجانجا: آنا
آنلام: آنا
motherاینگیلیزجه:

tar سومئرجه: (۱۱۴
دیوان لغات الترک: تارماق
فرهنگ سنگلاخ: تارغاماق
آذربایجانجا: یارماق
آنلام: داغیتماق، دارما- داغین ائتمک
to cut ٫ to destroy ٫ to breakاینگیلیزجه:

saĝ /sa سومئرجه: (۱۱۵
آذربایجانجا: سوْوغات
sogatəگجراتی:
آنلام: سوْوغات ، ارمغان
present ٫ giftاینگیلیزجه:

siĝ / saĝ / saĝaسومئرجه: (۱۱۶
sıyırmakتورکجه:
(siyirmək)آذربایجانجا: سییرمک
آنلام: سییرمک ، کسمک ، قوْپارماق
to cutاینگیلیزجه:

birسومئرجه: (۱۱۷
(burqıtmaq)دیوان لغات الترک: برقتماق
آنلام: قاش قاباق ساللاماق
to sniff٫ wrinkle one’s noseاینگیلیزجه:

duru / dur(-ru) /durسومئرجه: (۱۱۸
[دورو سو](duru)آذربایجانجا: دورو
آنلام: دورو
fresh٫ wetاینگلیزجه:

qir / kir سومئرجهSad119
(بیشیرمک)kur ایلام دیلینده:
(gor) آذربایجانجا: قوْر
اوْد قیرناسی = اوْد پارچاسی، آلوْو
közآذربایجانجا: کؤز
فارسجا: کوره (تورکجه دن آلینمیشدی)
آنلام: اوْجاق
oven اینگلیزجه:

qur / ur سومئرجهSad120
آذربایجانجا: قیرخماق
آنلام: قیرخماق
to shear (sheep)اینگیلیزجه:

kurسومئرجه: (۱۲۱
)qırدیوان لغات الترک: قر(
فرهنگ سنگلاخ: قیر
فرهنگ سنگلاخ: قیرلاماق (مصدر)
(Kiran)آذربایجانجا: کیران
qorروسجا:
gairiاوستا دیلینده:
فارسجا: کوه
moutainاینگیلیزجه:

tur / tuسومئرجه: (۱۲۲
turuğ / turuاوْرخون-یئنی سئی :
(turuq) دیوان لغات الترک: ترق
آذربایجانجا: آریخ-توروخ
آنلام: آریق ، سیسقا
weak٫ sickاینگلیزجه:

uru / iri / ri سومئرجهSad123
[یئرلشمک، یوردسالماق](ornamaq) دیوان لغات الترک: ارناماق
گونئی آذربایجاندا بیر نئچه کند آدی)iri)آذربایجانجا: ایری
آنلام: کند
city٫ town٫ village اینگلیزجه:
[شهر، ائل- اوْبا]ulıs / ulus :م.) آبیده سی کول تیگین (اؤلوم ۷۳۱
[شهر،کند](uluş)دیوان لغات الترک: الش
yurt ?? = uru 

şur / surسومئرجه: (۱۲۴
(şar şar)دیوان لغات الترک: شر شر
فرهنگ سنگلاخ: شودرون [چیسگین ، چیله مه] فرهنگ سنگلاخ: شاریلداماک
آنلام: چیله مک
to rain٫ to drip ٫ to flowاینگیلیزجه:

ĥáş / ĥaşسومئرجه: (۱۲۵
فرهنگ سنگلاخ: قاسیق / قاسیغ
(qasıq)آذربایجانجا: قاسیق
آنلام: قاسیق
lower abdomenاینگلیزجه:

tuşسومئرجه: (۱۲۶
(tüş)دیوان لغات الترک: تش
(düşərgə)آذربایجانجا: دوشرگه
آنلام: دوشرگه، دۆشلگه ، ائو
home٫ reside ٫to dwell٫ to settle اینگلیزجه:

azagسومئرجه: (۱۲۷
(مقدس)Idukاورخون-یئنی سئی:
[مقدس](ižuq)دیوان لغات الترک: اذق
آنلام: یاساق
tabooاینگلیزجه:

émeşسومئرجه: (۱۲۸
[ایستی، قیزمار](əmik)دیوان لغات الترک: امک
əmik künامک کون =قیزمار گون ، ایستی گون
آنلام: یای
summer اینگلیزجه:

ĝissu / ĝizzuسومئرجه: (۱۲۹
(köşigə)دیوان لغات الترک: کشیکا
köşögöقیرقیزجا:
közeŋeخاکاس تورکجه سینده:
kage ژاپونجا:
آذربایجانجا: کؤلگه
آنلام: کؤلگه
shadow ,shadeاینگلیزجه:

keşda / kéş-(d) سومئرجهSad130
kişəایرق بیتیک کتابی:
(kişəmək)دیوان لغات الترک: کشاماک
آنلام: دوگونله مک ، دویونله مک ،باغلاماق
knot٫ to tie٫ to fastenاینگلیزجه:

maĥسومئرجه: (۱۳۱
(ماغتاقو)magtaquمنغولجا:
[فارسجا: ماه]mağتورفان آبیده سی:
[آی] magena:قیزیل ده ریلی لر
mağاوْرخون-یئنی سئی:
]great[ magایلیریا دیلی: (illyrian)
فرهنگ سنگلاخ: ماقتاماق (مصدر)
فرهنگ سنگلاخ: ماقتا
[اؤگمک] maqtawتاتارجا:
فارسجا: مه ، مهتر
هندجه: مها
آنلام: اؤگمک ، تعریف له مک
exalted٫ lofty٫ to be or make largeاینگلیزجه:

namسومئرجه: (۱۳۲
nomاوْرخون-یئنی سئی:
nom منغولجا:
دیوان لغات الترک: نوم
(təngri nomi)دیوان لغات الترک: تنکری نومی
فارسجا: ناموس [قانون] آنلام: یوْل-یوْردام ، احکام ، شریعت
mannar ٫ wayاینگلیزجه:

sikil سومئرجهSad133
(silig)دیوان لغات الترک: سلک
آذربایجانجا: سیلیک [ سیلمک] آنلام: باکره ، تمیز[سیلیک] virginal٫ pure٫ fresh٫ cleanاینگلیزجه:

úru سومئرجهSad134
örüň / ürünاوْرخون-یئنی سئی:
örün kümüs=پارلاق گوموش
war / wararمایا دیلیSadChorti)
(örüň)دیوان لغات الترک: ارنک
عربجه: حور / حوری
آنلام: پارلاق، آغ
glowing٫ luminous objectاینگلیزجه:
[دان یئری سؤکولمک، هاوا ایشقلانما] ər+kən / er+təآذربایجانجا: ارکن ، ائرته 

urum / uru / ur سومئرجهSad135
(uruğ)دیوان لغات الترک: ارغ
فرهنگ سنگلاخ: اوروغ
آنلامSad بالیق) کورو؛ توخوم
spawn / fryاینگلیزجه:

úrum / uruسومئرجه: (۱۳۶
uruğاورخون-یئنی سئی:
urugمنغولجا:
(uruğ)دیوان لغات الترک: ارغ
آنلام: سوْی، بوْی، قبیله
relative٫ kinاینگلیزجه:

ug سومئرجه: (۱۳۷

áĝ-giسومئرجه:
(əkdi)دیوان لغات الترک: اکدی
اکدی= قوْیون کسمه – اؤلدورمه یئری
ak هیتیتSadHittite)
آنلام: اؤلدورمک
to kill to٫ dieاینگلیزجه:
[گور]hakaژاپونجا: 

ama-ad سومئرجهSad138
آذربایجانجا: آنا – آتا
آنلام: آنا – آتا
Parentsاینگلیزجه:

dar سومئرجهSad139
(yarmaq)دیوان لغات الترک: یرماق
آذربایجانجا: یارماق
آنلام:یارماق
to splitاینگلیزجه:

déسومئرجه: (۱۴۰
tökاوْرخون-یئنی سئی:
دیوان لغات الترک: تکماک
آذربایجانجا: تؤکمک / دؤکمک (ادبی متنلرده)
آنلام: تؤکمک، تؤکولمک، آخماق
to pourاینگلیزجه:

dùسومئرجه: (۱۴۱
(tikmək)دیوان لغات الترک: تکماک
فرهنگ سنگلاخ: تیکماک
آنلام: (آغاج) اکمک
to plantاینگلیزجه:

du (g)سومئرجه: (۱۴۲
فرهنگ سنگلاخ: تینماق
آذربایجانجا: دئمک / دینمک
آنلام: دئمک ، دینمک
to say ٫to speakاینگلیزجه:

ér / írسومئرجه: (۱۴۳
yĕr چوواش جا:
(orılamaq)دیوان لغات الترک: اریلاماق
آنلام: هؤنکور- هؤنکور آغلاماق، اینیلده مک
wail٫ lamentاینگلیزجه:

gi-gurسومئرجه: (۱۴۴
(cəvərən)آذربایجانجا: جوه ره ن
آنلام: قامیشدان توْخونان سله
reed basketاینگلیزجه:

gubسومئرجه: (۱۴۵
(qopmaq)آذربایجانجا: قوْپماق
آنلام: (سس، توْز، توستو، قیامت و…) قوْپماق، یئریندن قوْپماق
to standاینگلیزجه:

gú-da-lá (۱۴۶
آذربایجانجا: قوجاقلاماق
آنلام: قوجاقلاماق
to embraceاینگلیزجه:

kug / kù(g)سومئرجه: (۱۴۷
kümüş٫ kümiş٫ kümüsاورخون-یئنی سئی:
gin ژاپونجا:
فرهنگ سنگلاخ: قویوم
آنلام: گوموش
silverاینگلیزجه:

kù-dím سومئرجهSad148
فرهنگ سنگلاخ: قویومچی
آنلام: قیزیلچی
silversmith٫ goldsmithاینگلیزجه:

ku / kua سومئرجهSad149
فرهنگ سنگلاخ: قوتان / قطان
(qutan)آذربایجانجا: قوتان
kutanاستانبولجا:
قوتان : بالییقجیل(قوش)=pelican
[بالیغین خیردا سوموکلری](qılçıq)آذربایجانجا: قیلچیق
آنلام: بالیق
fishاینگیلیزجه:

kulسومئرجه: (۱۵۰
آذربایجانجا: قوْل
آنلام: قوْل
handle (of a tool)اینگلیزجه:

sè(g) / sè(k) / sì(g) سومئرجهSad151
sig منغولجا:
(sığ)یوان لغات الترک: سیغ د
[شکیلچی ](sov)آذربایجانجا: – سوْو
ده لی سوْو = ده لی یه بنزه ین ، ده لی کیمی
آنلام: بنزه مک ، اوْخشاماق
make likeاینگلیزجه:

siسومئرجهSad152
[بوینوزلاشماق](süsmək)دیوان لغات الترک: سسماک
فرهنگ سنگلاخ: سوسمک [ بوینوزلاشماق] آنلام: بوینوز
hornاینگلیزجه:

si(g) / sigسومئرجه: (۱۵۳
(sığmaq)دیوان لغات الترک: سغماق
آذربایجانجا: سیغماق
آنلام: سیغماق
to be full٫ to fill a space ,container,areaاینگلیزجه:

sum / şúmسومئرجه: (۱۵۴
(sunmaq)دیوان لغات الترک: سنماق
آنلام: سونماق، وئرمک
to giveاینگلیزجه:

súmun / sún (155
sığın / sıyunاورخون-یئنی سئی:
(sığun)سیغن دیوان لغات الترک:
فرهنگ سنگلاخ: سیغین
sığınاستانبولجا:
آذربایجانجا: سیغین
آنلام: سیغین ؛ مارال
wild cowاینگلیزجه:

tin سومئرجهSad156
[ایچگی دن دوْلو تولوق](tim)دیوان لغات الترک: تیم
آنلام: چاخیر، ایچگی
wineاینگلیزجه:

túl سومئرجه: (۱۵۷
(Yul)دیوان لغات الترک: یول
آنلام: بولاق، قایناق، پینار
fountain, wellاینگلیزجه:

uسومئرجه: (۱۵۸
(on)دیوان لغات الترک: اون
(on)آذربایجانجا: اوْن
آنلام: اوْن
ten اینگلیزجه:

ù-kuسومئرجه: (۱۵۹
(Yuxlamaq)آذربایجانجا: یوخلاماق
آذربایجانجا: اویقو / یوخو
آنلام: یوخلاماق
to fall asleep , put to sleepاینگلیزجه:

udun سومئرجهSad160
آذربایجانجا: اوْدون [یاناجاق] آنلام: اوْجاق
kiln, ovenاینگلیزجه:
[اوْد]atarاوستا دیلینده: 

ba سومئرجه: (۱۶۱
bi لیدیا: (Lydian)
ber / birاوْرخون-یئنی سئی:
آذربایجانجا: وئرمک
آنلام: وئرمک
to giveاینگلیزجه:
وب 

gúrسومئرجه: (۱۶۲
korosu ژاپونجا:
(gırmaq)آذربایجانجا: قیرماق / قیریلماق
آنلام: اؤلمک
to dieاینگلیزجه:

ugu سومئرجهSad163
[عاغیللی-باشلی]ügə / ögəاوْرخون-یئنی سئی:
(آنلاماق)uqaquمنغولجا:
آنلام: باش چاناغی ، تپه
skull٫ top of headاینگلیزجه:
(to understand) uqaquمنغولجا: 

ugu سومئرجهSad164
(مصدر؛ چاغیرماق)okıاوْرخون-یئنی سئی:
(oqımaq)دیوان لغات الترک: اقیماق
آنلام: سس
voiceاینگلیزجه:

suĥسومئرجه: (۱۶۵
sökاورخون-یئنی سئی:
[سؤکمک،شوملاماق]suxı نیجر-کنکو دیللریSadwollof)
[شوملاماق،شوْخوملاماق] suku / sakuژاپونجا:
آذربایجانجا: سؤکمک
آنلام: سؤکمک
to uproot اینگلیزجه:

aşسومئرجه: (۱۶۶
[قاباقکی، ایلکین]aşnukıاورخون-یئنی سئی:
[ایک،قاباق] (aşnu)دیوان لغات الترک: اشنو
(az) آذربایجانجا: آز
ichiژاپونجا:
آنلام: بیر
oneاینگلیزجه:

garaşسومئرجه: (۱۶۷
küləşآذربایجانجا: کولش
آنلام: کولش ، سامان
strawاینگلیزجه:

şér / şír سومئرجه: (۱۶۸
çırağآذربایجانجا: چیراغ/ چیراق
şırak نوقای جا: (Nogay)
[آغ،آق] şurăچوواش جا:
[آغ] shiroژاپونجا:
siraمنغولجا:
عربجه: سراج
فارسجا: چراغ (تورکجه دن آلینمیشدی)
فارسجا: زر
آنلام: پارلاماق
to shine brightly اینگلیزجه:

bán / banda سومئرجه: (۱۶۹
baydaآذربایجانجا:
badyaیونان جا:
آنلام: بایدا، قازانچا
vessel٫ a measure of capacity or volume = 10 littersاینگلیزجه:

kar سومئرجه: (۱۷۰
(qarmalamaq)دیوان لغات الترک: قرمالاماق
فرهنگ سنگلاخ: قارماماق/ قارماشماق
فارسجا: غارت
آنلام: قارمالاماق، قارماماق، اوْغورلاماق، قاپدی-قاچدی
to steal ٫ to raid اینگلیزجه:

tug / dúk / tuk/ tuku/ du/ tuسومئرجه: (۱۷۱
(düğün) دویون ، دوگون آذربایجانجا:
(toy)توْی آذربایجانجا:
آنلام: توْی ائله مک، ائولنمک
to marry اینگلیزجه:

ul سومئرجه: (۱۷۲
(happiness) ölĵeiمنغولجا:
آنلام: سئوینج
joy ٫ pleasure٫ satisfactionاینگلیزجه:

ka-(a)سومئرجه: (۱۷۳
فرهنگ سنگلاخ: قارساق
karsak استانبولجا:
(steppe fox) qarsaqقیرقیز / نوْقای جا: تاتار /
آنلام: قارساق، تولکو
foxاینگلیزجه:

ayaسومئرجه: (۱۷۴
(ay)آذربایجانجا: آی
آنلام: آی (تانری)، گونش تانری سی نین اری
spouse of Uduاینگلیزجه:
تورکلر آراسیندا آی ایله گونش ایکی سئوگیلی دیر.آی اوْغلان ؛ گونش ایسه قیز دیر

kimaسومئرجه: (۱۷۵
(kimi)آذربایجانجا: کیمی
سنین کیمی: سنه بنزه ین
gibiاستانبولجا:
آنلام: کیمی، تکی ، بنزه رلیک و اوْخشارلیق
like, as (or like)اینگلیزجه:

seru سومئرجهSad176
seژاپونجا:
آذربایجانجا: سیرت
sırtاستانبولجا:
یال] =mane[ şărtچوواش جا:
: کفتارsırtlan
آنلام: سیرت ، بئل، کوره ک، آرخا
backاینگلیزجه:

kudسومئرجه: (۱۷۷
فرهنگ سنگلاخ: قودا
qodaتاتارجا:
آذربایجانجا: قایین قودا
آنلام: قودا
clan, familyاینگلیزجه:

kaluسومئرجه: (۱۷۸
kamuğاسکی تورکجه:
(gil)آذربایجانجا: -گیل
سوْلمازگیل= سوْلمازین بوتون عائله سی
آنلام: بوتون ، هامی
allاینگلیزجه:

urسومئرجه: (۱۷۹
فرهنگ سنگلاخ: اورماک
‌‌‌‌‍‍(hürmək)آذربایجانجا: هورمک
(ulamaq)آذربایجانجا: اولاماق
آنلام: ایت، کؤپک
dogاینگلیزجه:

udسومئرجه: (۱۸۰
(odur)فرهنگ سنگلاخ: اودور
[گون اوْرتا](öylə)فرهنگ سنگلاخ: اویله
dayاینگلیزجه:

gal سومئرجه: (۱۸۱
(galın)آذربایجانجا: قالین
آنلام: بؤیوک
greatاینگلیزجه: :

gaşanسومئرجه: (۱۸۲
qatunمنغولجا:
(qatun)دیوان لغات الترک: قاتون
آنلام: قادین، خاتون
queenاینگلیزجه:

qabuسومئرجه: (۱۸۳
gəp تاتارجا:
آذربایجانجا: گاپ / گاپلاماق
فارسجا: گپ
آنلام: دانیشماق ، خوْسولاشماق
to speakاینگلیزجه:

zaqruآذربایجانجا: (۱۸۴
(yuxarı / yoxuş)آذربایجانجا: یوخاری / یوخوش
آنلام: یوخاری
steepاینگلیزجه:

dāgسومئرجه: (۱۸۵
dag-gig = black stone
آذربایجانجا: داغ-داش
آنلام: داش
stoneاینگلیزجه:

buru-habrud(-da)سومئرجه: (۱۸۶
فرهنگ سنگلاخ: بودنه
bödönöقیرقیزجا:
آنلام: ککلیک ، کهلیک
partridgeاینگلیزجه:
بیتکی یا تاخیللاری پوزان قوش :buru
[ککلیک]Kakkapiهیتیت جه:

gud / gu(dr) / gud®/ guřسومئرجه: (۱۸۷
(qutuz)دیوان لغات الترک: قتز
)yakاینگلیزجهSmileفرهنگ سنگلاخ: قطاس
فرهنگ سنگلاخ: اود
xötəkآذربایجانجا:گده ک / خؤتک:
خؤتک / گده ک = جامیش بالاسی، بالاق، بیزوْو
gaoاوستا دیلینده:
آنلام: اؤکوز
bull, oxاینگلیزجه:

kù-sigسومئرجه: (۱۸۸
(qızıl)آذربایجانجا: قیزیل
آنلام: قیزیل
goldاینگلیزجه:

ĥáda / ĥadسومئرجه: (۱۸۹
(to dry) hatهیتیت جه: (Hittite)
(qaq)دیوان لغات الترک: قاق
فرهنگ سنگلاخ: قاق
(qax)آذربایجانجا: قاخ
[قوروتماق]qaqlawتاتارجا:
آنلام: قاخ
dry / dried(e.g., fish)اینگلیزجه:

şar / sarسومئرجه: (۱۹۰
(letter) śıru چوواش جاSadChuvash)
آنلام: یازماق
to writeاینگلیزجه:

sila سومئرجه: (۱۹۱
[“س” چوواش”←”ی ” یوْل] śulچوواش جا:
آذربایجانجا: یوْل
آنلام: یوْل
street, path, road, wayاینگلیزجه:

gig / giسومئرجه: (۱۹۲
kakaruژاپونجا:
آنلام: آلیزلانماق، آلیزلیق، خسته لنمک
illness, to be/ make sickاینگلیزجه:
[bad ,evil ] akhaاوستا دیلی: 
فارسجا: آک

şita / şit سومئرجه: (۱۹۳
(çitəmək)آذربایجانجا: چیته مک
آنلام: چیته مک، یاماماق
to join, link withاینگلیزجه:

na سومئرجه: (۱۹۴
ninژاپونجا:
[انسان]ningenژاپونجا:
عربجه: نوح؟؟
آنلام: انسان
human beingاینگلیزجه:

níسومئرجه: (۱۹۵
noژاپونجا:
[ایرانین بایراغی] Iran no kokkiژاپونجا:
آذربایجانجا: -ین / -ون
آنلام: یییه لیک بیلدیره ن شکیلچی
one´s ownاینگلیزجه:

saسومئرجه: (۱۹۶
(sadılamaq)آذربایجانجا: سادیلاماق
[سوْی آدی]seiژاپونجا:
آنلام: آدینی چکمک ، آدینی اوْخوماق
to call by nameاینگلیزجه:

sug سومئرجهSad197
(sulaq)آذربایجانجا: سولاق
آنلام: باتاق[باتلاق]یئر، دورغون سو؛ گؤلمه جه
swamp , flood basin , lakeاینگلیزجه:

sugسومئرجه:
sulakاستانبولجا:
آنلام: وئریملی (یئر)
fertile landاینگلیزجه:

sug / sù / su سومئرجهSad198
(soyuqmaq)دیوان لغات الترک:
(soyunmaq)آذربایجانجا: سوْیونماق / سوْیماق
آنلام: سوْیونماق، چیلپاق اوْلماق
strip naked, lay bareاینگلیزجه:

dubسومئرجه: (۱۹۹
tapuاستانبولجا:
(قباله یازماق)tapulamak استانبولجا:
آنلام: قباله، سند
document, (clay) tabletاینگلیزجه:
فارسجا: دفتر، دبیر

buruسومئرجه: (۲۰۰
فرهنگ سنگلاخ: بوکورتگن
[تمشک](böyürtkən)آذربایجانجا: بؤیورتکن
آنلام: توت
berryاینگلیزجه:

agar / ugarسومئرجه: (۲۰۱
ağrarتاتارجا:
(əkin)آذربایجانجا: اکین
ackerآلمانجا:
(əkərə)عربجه: اکر
آنلام: اکین ، تارلا
fieldاینگلیزجه:

agarin سومئرجهSad202
(garin)آذربایجانجا: قارین
آنلام: دؤل یاتاغی ، قارین ، رحم
wombاینگلیزجه:

bulug سومئرجهSad203
(bilgü)فرهنگ سنگلاخ: بیلگو
فرهنگ سنگلاخ: بیلکولوک (تمغاچی)
آنلام: تمغا، ایز، اشاره
seal pin, border markerاینگلیزجه:

daĝal سومئرجه: (۲۰۴
(dağılmaq / dağıtmaq)آذربایجانجا: داغیتماق/ داغیلماق
آنلام: داغیتماق، یاییلماق
to widen , enlargeاینگلیزجه:

duسومئرجه: (۲۰۵
(dolmaq)آذربایجانجا: دوْلماق
آنلام: دوْلماق
to be finished,completeاینگلیزجه:

şeşسومئرجه: (۲۰۶
(sızlamak) فرهنگ سنگلاخ: سیزلاماک
آذربایجانجا: سیزلاماق، سیزیلداماق
آنلام: سیزیلدانماق
to weep, cry, to mourn, to wailاینگلیزجه:

kuşسومئرجه: (۲۰۷
فرهنگ سنگللاخ: قاییش
(kayış)آذربایجانجا: قاییش
آنلام: ده ری، قاییش
skin, leatherاینگلیزجه:

éşe /éş سومئرجهSad208
(əriş)آذربایجانجا: اریش
آنلام: اریش، ایپ
ropeاینگلیزجه:

gùd سومئرجهSad209
(kətək)فرهنگ سنگلاخ: کتک
ketəkتاتارجا:
آنلام: یووا
nestاینگلیزجه:

ĥar/ àr / ur سومئرجهSad210
[ده گیرمان] harazتورکمن جه:
[دارتماق، ازمک] hara :هیتیت جهHittite
آنلام: ده ییرمان داشی
millstoneاینگلیزجه:

kug / kù سومئرجه: (۲۱۱
(qut) آذربایجانجا: قوت / قوتسال
آنلام: قوتسال، مقدس
holy, sacredاینگلیزجه:

gum, kumسومئرجه: (۲۱۲
[ازمک، اؤلونجه وورماق] (qammaq)دیوان لغات الترک: قماق
آنلام: ازمک
crush, beat to piecesاینگلیزجه:

saسومئرجه: (۲۱۳
(satın almaq)آذربایجانجا: ساتین آلماق
آنلام: ساتین آلماق
to buyاینگلیزجه:

surسومئرجه: (۲۱۴
(sürmək)آذربایجانجا: سورمک
آنلام: سورمک، شوملاماق(شوخوم سورمک)
to delimit, to bound, to divideاینگلیزجه:

aba / abسومئرجه: (۲۱۵
(water) ama : قیزیل ده ریلی لری cherokee
فارسجا: آب
[آب]apاوستا دیلی:
آنلام: ده نیز
lake, seaاینگلیزجه:

siki / síg / síkسومئرجه: (۲۱۶
فرهنگ سنگلاخ: سقال
(saqqal) ساققال:آذربایجانجا
آنلام: توک
hairاینگلیزجه:

damسومئرجه: (۲۱۷
[قوْهوم]tünürاورخون-یئنی سئی آبیده لری:
دیوان لغات الترک: تنکر
dünür استانبولجا:
آنلام: ار، آرواد
spouseاینگلیزجه:

kúrسومئرجه: (۲۱۸
qırğıتاتارجا:
[آجیق،کین] kiraiژاپونجا:
آنلام: یاغی، دوشمن
enemyاینگلیزجه:

a-zu / a-su سومئرجهSad219
ishaژاپونجا:
آنلام: دکتر
physicianاینگلیزجه: