هنر، حرفه و نگرش آشیقی در آذربایجان پیشینه ای کهن دارد به گونه ای که این موضوع بخشی از فرهنگ این منطقه و مظهر تعلق خاطر مردمان این دیار به شعر، ادبیات، موسیقی و آواز است و همه اینها یک رسانه هنری چهره به چهره را رقم زده است. ،تاریخ پر فراز و نشیب آذربایجان با تصنیف های عارفانه آشیق ها و نواهای جان سوز موسیقی آشیقی گره خورده است. آشیق، سراینده حماسه ها و سرگذشت ملت خویش و یار و یاور شادی ها و غم های مردم سرزمین خود است، آشیق ها به گواهی تاریخ و به اذعان مردم هنرشناس آذربایجان از آگاه ترین و عالم ترین مردمان روزگار هستند. هنرمندانی که به هنر سنتی آذربایجان وفادار مانده اند امروزه مسائلی از قبیل تهاجم فرهنگی، توسعه ناهمگون جوامع، نپرداختن به مقوله های فرهنگ بومی، همه و همه در سپرده شدن این هنر سنتی به صفحات فراموش شده تاریخ نقش به سزایی دارند. اما انگار شاخصه های جامعه مدرن و امروزی در برابر علائق مردمان این منطقه حرفی برای گفتن ندارد چراکه همچنان موسیقی آشیقی بخشی از تاریخ و زندگی مردم آذربایجان است. محبوبیت برنامه های مرتبط با موسیقی آشیقی در بین مردم این منطقه گواهی می دهد که مردم آذربایجان با وجود تهاجم مدرنیته پایبند به احساسات هنرمندانه خود هستند. به هر حال امروزه اهل ادب، شعر و موسیقی نگرش احترام آمیزی نسبت به آشیق ها و مقوله موسیقی آشیقی دارند و آشیق ها را پیر و راهنمای هنر در این منطقه می دانند. گذری بر تاریخ و پیشینه موسیقی آشیقی در منطقه این هنر اصیل و ریشه دار حاصل سال ها تلاش و کوشش هنرمندان گمنامی است که هر یک به نوبه خود سهمی در شکوفایی موسیقی آشیقی در منطقه دارند. اسناد تاریخی گواهی می دهند که قطعه مجسمه هایی مربوط به دوران ایلامیان و ترکان سومری کشف شده است که افرادی وسیله ای مانند ساز آشیق ها در دست دارند. از دوران بعد اسلام نیز کتاب ارزشمند و کهن دده قورقود موجود است که کتابی بسیار ارزشمند در زمینه مطالعه در باره نقش و جایگاه آشیق در جامعه آن روز و به موازات آن در دوران قبل از اسلام محسوب می شود.در این کتاب به دده قورقود جایگاهی بسیار مقدس داده شده و سخن وی در میان تمام ایل و مملکت و خاقان محترم شمرده شده است. اولین آشیق تاریخ آذربایجان کیست؟ به گفته صفحات تاریخ اولین آشیق که نام و نشانی از وی باقی مانده است، آشیق قوربانی نام دارد وی در عصر شاه اسماعیل صفوی نوای آشیقی سر می داد. اما در تاریخ ارومیه نیز نام آشیق حیدر به عنوان قدیمی ترین آشیق این شهر می درخشد، حیدر در دوره شاه عباس از نامیان حرفه آشیقی در ارومیه بوده است، آشیق بگمزقولو، اورمولو قاسم، دوللو مصطفی هم بعد از حیدر از بزرگان دنیای آشیقی آن دوران هستند. اجرای موسیقی آشیقی از شور و هیجان تا اشک مخاطبان آشیق ها به لحاظ نحوه اجرا، همواره به صورت ایستاده و با قامتی افراشته و ترجیحاً با لباس ویژه و رسمی به اجرای هنر می پردازند. البته گاهی برای به هیجان آوردن شنوندگان و ناظرین، در حین ایفای برنامه از حرکاتی چون بالا و پایین بردن کاسه یا بازوی ساز یا قرار دادن ساز در پشت گردن یا کوبیدن پای بر زمین به خصوص به هنگام اجرای آهنگ های حماسی استفاده می کنند. گاهی نیز روایات و داستان های جان سوز آشیق، قلب مخاطبان این رسانه تاثیرگذار را به درد می آورد و اشک را مهمان چشم های شنوندگان می کند. آشیق، ساززن و ترانه سراست، او با ساز خود موجودیت می یابد، یک آشیق وقتی هنرمند کامل محسوب می شود که تبحر خاصی در نواختن تارهای ساز خود داشته باشد. مشکلات آشیق ها ریشه بیگانگی با فرهنگ غنی موسیقی آشیقی امروزه با گسترش جوامع شهری و به تبع آن افزایش مشکلات اقتصادی و اجتماعی، آشیق ها رفته رفته دچار مشکلات عدیده شده اند، مشکلات جامعه آشیقی را می توان در دو بعد معنوی و مادی بررسی کرد که در بعد معنوی فقدان حمایت مؤثر دولت و نهادهای ذی ربط فرهنگی و به ویژه رسانه جمعی از این هنر اصیل و کهن موسیقی آشیقی را به انزوا کشانده است. به طوری که امروزه کودکان و نوجوانان این دیار به واسطه فقدان شناخت صحیح از این هنر ارزشی با موسیقی آشیقی بیگانه شده اند. در زمینه مادی نیز نهادها و سازمان های مربوطه می توانند با ایجاد بسترهای مناسب زمینه را برای رفاه این قشر هنرمند که در طول تاریخ تا به امروز از هیچ گونه خدمات دولتی بهره مند نبوده اند را فراهم کرده و فکری برای ایام کهن سالی این هنرمندان محبوب کنند تا جوانان با مشاهده این شرایط با امیدواری بیشتری این فرهنگ ملی و بومی را تصاحب کنند. راه اندازی انجمن حمایت از آشیق ها در آذربایجان غربی اکنون حوزه هنری آذربایجان غربی به عنوان اولین حوزه هنری در سطح کشور توانسته در رابطه با پر رنگ کردن و برجسته کردن نقش هنرمندان آذربایجانی، انجمنی با عنوان انجمن حمایت از آشیق های آذربایجانی راه اندازی کند. حوزه هنری با برگزاری مراسمات و جشنواره هایی در این رابطه توانسته علاوه بر آسان تر کردن بازدید عموم مردم از آشیق ها، از لحاظ مادی و معنوی از آنان نیز حمایت های لازم را به عمل آورد. با انجام چنین فعالیت هایی شاهد رغبت بیشتر کودکان و نوجوانان نسبت به تحقیق در خصوص هنر آشیقی هستیم. کور اوغلو نمونه بارز روحیه ظلم ستیزی آشیق ها آشیق ها از قرون وسطی به بعد، زندگی سخت و رقت آمیز مردم ستمدیده و محروم شهرها و روستاها را در اشعار و ترانه های خود ترسیم و به تصویر کشانده اند و همواره پشتیبان آنها بوده اند. بعضی از این آشیق ها مثل آشیق جنون در مبارزات خلق علیه ظلم و ستم، ناحقی و خان خانی شرکت کرده و با شعر و ساز خود هوادار و پشتیبان قهرمانانی چون کوراوغلو شده اند. گذری بر ویژگی های شعر آشیقی شعر آشیقی در آذربایجان از نظر فرم بسیار متنوع بوده و متناسب با آهنگ های موجود در موسیقی آشیق خلق می شود فرم های مختلف شعر آشیق در وزن هجایی سروده می شوند و شعر عروضی کمتر در میان شعرهای آشیقی دیده می شود، به همین دلیل با زبان ترکی و ساختار این زبان مانوس تر است. تقسیم بندی انواع شعر آشیقی بر اساس قافیه، وزن و کاربرد کلمات و نیز مضمون صورت می گیرد و رایج ترین فرم های شعری در ادبیات آشیق عبارتند از دییشمه، قوشما، گرایلی، دیوانی، مخمس، مستزاد، تصنیف، بایاتی، تجنیس، دوداق گلمز، اوستادنامه، تاپماجا، باغلاما، قیفیل بند و از این قبیل فرم ها که برای جمع آوری تمام آنها باید مطالعات زیادی انجام شود. نقش کتمان نشدنی آشیق ها در تهییج حس وطن پرستی آشیق ها در زمان های گذشته همواره یکی از سیاسی ترین رسانه های تاثیر گذار در بین آحاد مردم آذربایجان بوده اند، تصانیف حماسی و شور آور آشیق ها در زمان 8 سال جنگ تحمیلی تاثیر بسیاری در ایجاد فرهنگ شهادت و تهیج حس وطن پرستی داشت. پای صحبت های آشیق علی عسگر اورموی کمتر کسی در ارومیه پیدا می شود که آشیق علی عسگر اورموی را نشناسد، او از میراث گرانقدر موسیقی آشیقی در عصر حاضر است، علی عسگر با تصانیف روح نواز از آشیقی می گوید: آشیق اولوب ترک وطن اولانین ازل باشدان برکمالی گره کدیر اوتوروب دوماقدا ادبین بیله معرف علیمندن دو لو گره کدیر خلقه حقیقتدن مطلب قاندیرا شیطانی اولدوره، نفسی یاندیرا ائل ایچینده پاک او تورا، پاک دورا دالیسینجا خوش صدالی گره کدیر این شعر به زبان فارسی چنین روایت می کند: آنکه عاشق شده و وطنش را ترک می کند از ازل باید اهل کمال باشد در نشست و برخاست آداب دان و به علم معرف و شناخت آشنا باشد حقایق را به مردم بفهماند شیطان را از میان برداشته و نفس را بسوزاند در بین ایل و مردم به پاکی ودرستی شناخته شود و سپس خوش صدا باشد.