افشارلار آذربایجانلیلارین ائتنوگئنئزی نین فورمالاشماسیندا ایشتیراک ائتمیش قدیم تورک طایفاسیدیر. افشار بویو اوغوزلارین ۲۴ بویوندان بیری و قاشقارلی محمودا گؤره، دیوان لغات الترک ده کی ییرمی ایکی اوغوز بؤلوموندن آلتینجی سیدیر. بو بوی بوز اوخلار قولوندان (ساغ قولوندان)، اوغوز خاقانین اوغلو اولدوز خانین دؤرد اوغلوندان ان بؤیویو اولان افشارین سویوندان گلیر.

افشارلار اورتا آسیادا، سیر-دریا بؤلگه سینده یاشامیشلار. بؤیوک کؤچ ایله اوغوز طایفاسیندان آیریلاراق خوزیستان، خوراسان، بیر قیسمی ایسه عراق، سوریه یولو ایله غربی آذربایجان (ایندیکی ائرمنیستان اراضیسی) و آنادولویا گلمیشدیلر. ایران، عراق، سوریه و افغانیستانا دا یاییلمیشلار. افشارلار، اوغوزون او بیری نوه لری قینیق لار و سوروشولر کیمی دؤولت قورموش، بؤیوک حؤکمدارلار و سولاله لر یئتیشدیرمیشلر.

تورکلرین تاریخی جوغرافییاسیندا بیر چوخ یئرلر آفشار آدینی داشیماقدادیر. مشهور بیر سوی آد اولاراق گونوموزه قدر گلمیشدیر. بالکانلاردا دا آفشار بویونا منسوب اینسانلار یاشاماقدادیر. صفویلر دؤولتی نین قیزیلباش طایفالاریندان بیری ده افشارلار اولموشدور. اونلار ۱۷۳۶-۱۸۰۲جی ایللرده آذربایجاندا و ایراندا حاکیمیتده اولموشلار.

ائرمنیستانین وئدی رایونو اراضیسینده افشار اساسلی ایکی ائتنوتوپونیم اؤزونو گؤستریر: بیرینجی یاشاییش منطقه سی رایون مرکزیندن ۷ کیلومتر جنوب-شرقده، یئرئوان-ناخچیوان آوتوموبیل یولونون اوزرینده یئرلشن آوشار (کل بالاوان) کندیدیر. ۱۹۴۰-جی ایللرین آخیریندا آذربایجانلیلارین ائرمنیستاندان زورلا کؤچورولمه سی دؤورونده کندین آذربایجانلی اهالیسی رئسپوبلیکامیزا گلمیشدیر. ایکینجی یاشاییش منطقه سی اووشار آدلانمیش (دوزیورد اووشار، سورئناوان)، سپانداریان رایون مرکزیندن ۱۵ کیلومتر جنوب شرقده یئرلشمیشدیر. ۱۹۱۸-جی ایلده کند داشناکلار طرفیندن داغیدیلمیش، اهالیسی قووولموشدور. او دؤوردن سونرا بو کندده آذربایجانلی یاشامامیشدیر.

ائرمنیستاندا افشار کلوان – کندی ده اولموشدور. بو کند ۱۷۲۸-جی ایلده ایروان ایالتی نین کارنی ناحیه سینده یئرلشمیشدیر. آوشار/اووشار ائتنوتوپونیمی نین موختلیف آرئاللاردا پارالئللری واردیر. بو توپونیمین آوشار واریانتی آذربایجان رئسپوبلیکاسی نین آغجابدیع رایونوندا دا مؤوجوددور. تدقیقاتچیلاردان بایرام احمدووون فیکرینه گؤره، بو توپونیم همین اراضیده یاشامیش طایفانین مشغولیتی ایله باغلیدیر. مؤلیف قئید ائدیر کی، بو طایفا قویونچولوقلا مشغول اولموشدور. ب. احمدوو بئله حساب ائدیر کی، آوشار/اووشار-قویون ساغما اوصولو دئمکدیر .

اووشار و آوشار توپونیملری نین اساسیندا دوران آپپئلیاتیوین اوو سؤزو اولماسی و توپونیمین اوو هوسکاری معناسینی بیلدیرمه سی فیکرینی ایره لی سورنلر ده واردیر. تدقیقاتچیلار ” آبشئرون ” توپونیمی نین افشار ائتنونیمی اساسیندا یارانماسینی قئید ائدیرلر. جنوبی آذربایجان اراضیسینده ده افشار/اووشار طایفا آدیندان دوزلمیش افشار، افشارجیک ائتنوتوپونیملری قئیده آلینیر.

افشارلار بؤیوک سلجوق دؤولتی نین بؤلونَرک ضعیفله مه سیندن سونرا، اون ایکینجی عصرین ایلک یاریسیندا بیر مودت موستقیل، بیر مودت ده عراق سلجوقلارینا باغلی شکیلده بیگ لیکلر قورموشدولار.

اونلارین قوردوغو خاندانلیق

قارامان اوغوللاری بیگ لیگی، افشار بویونون قارامانلی قولونداندیر. گئرمییان اوغوللاری بیگ لیگی، افشار بویونون گئرمییانلی قولونداندیر. آیدین اوغوللاری بیگ لیگی، گئرمییان اوغوللاری بیگ لیگیندن سونرادان آیریلان بیر بیگ لیک اولدوغوندان آوشار اولا بیله جگی دوشونولور. ساروخان اوغوللاری بیگ لیگی، افشار بویونون ساروخانلی قولونداندیر. ایران، آذربایجان و عوثمانلی تاریخینده اوزرینده اهمیتلی رول اوینامیش افشارلار اون ایکینجی عصرده ایچ آنادولویا کؤچ ائتمیشدیلر.

صفویلر دؤورونده فارس و خوزیستانداکی افشار اویماقلاریندان بیر قیسیمی نین آذربایجانا، خوصوصیله اورمویا گلیب یئرلشدیکلری تخمین ائدیلمکده دیر. افشارلار صفوی دؤولتینی قوران ۷ تورک قبیله سیندن بیریدیر. خوراسانداکی افشارلارین قیرخلی اویماغینا باغلی نادیر شاهین آذربایجان تاریخینده چوخ اهمیتلی ایشتیراکی اولموشدور.

کؤهنه صفوی سولاله سی نین نوماینده لری آرتیق فئودال عیانلاری و خالق آراسیندا اؤز نوفوذلارینی تامامیله ایتیرمیشدیلر و اؤلکه نی داغینتیدان خیلاص ائتمک ایقتیداریندا دئییلدیلر. نادیر اؤز نؤقطه-نظریندن یئگانه دوغرو یولا ال آتماق – تاخت-تاجین حقیقی صاحیبی اولماق ایسته ییر. بوندان اؤترو او یئنیدن قدیم تورک قایداسینا گؤره، موغان دوزونده قورولتای، بو دفعه بؤیوک قورولتای چاغیریر. بو قورولتایا حربی، مولکی و دینی عیانلاری، شهر و کند باشچیلارینی ییغیر. بورایا ۱۰۰ مینه یاخین آدام توپلانیر. بونلاردان اؤترو مسجید و بازارلار دا داخیل اولماقلا آغاج و قامیشدان ۱۲ مین مووققتی تیکیلی سالینیر. نووروز بایرامی گونو، ۱۷۳۶-جی ایلین ۲۱ مارتیندا نادیرقولو خان قورولتایا ایشتیراکچیلار آراسیندان یئنی شاه سئچمک تکلیفی وئریر. سؤزلرینی بونونلا اساسلاندیریر کی، اوچونجو شاه عباس هله کی، اوشاقدیر.

شاه ائلان اولونماسی مسله سی اورتایا چیخاندا، نادیر اؤزونو ظاهیرن ائله گؤستریر کی، گویا یورولوب، دوغرودان دا شاهلیغی ایسته میر، قورولتای آز قالا یالواریب اونون راضیلیغینی آلیر و تاج قویما مراسیمی کئچیریلیر. نادیر ” شاه ” سئچیلیر.

نادیر شاهین حاکیمیتی

نادیر شاه اؤز مؤوقئعیینی موحاریبه لرله مؤحکملندیریر و اونون حربی دوهاسی همیشه اونون کؤمگینه چاتیر. یئر اوزونده اونون قدر پارلاق حربی غلبه لر قازانمیش سرکرده لری بارماقلا سایماق اولار. نادیر شاه یوروشلره چیخماقلا هم ده اؤلکه نین ایقتیصادیاتینی دیرچلتمک، حاکیمیتده کی سولاله دییشیک لیگیندن ناراضی قالان قیزیلباش عیانلارینی وارلاندیرماقلا اونلاری اؤز طرفینه چکمک مقصدی گودوردو. ۱۷۳۷-جی ایلده نادیر شاه عوصیانا قالخمیش افغانلارا قارشی چیخیش ائدیر. هم هئراتی، هم ده قندهاری توتور. سونرا او، دؤیوشدن قاچقین افغانلارا سیغیناجاق وئرن هیندیستانا هوجوم چکیر. نادیرین قوشونلاری موقاویمت گؤرمه دن کارنالا (دئهلی نین شیمال-غربینده) قدر گلیب چیخیر و ۱۷۳۹-جو ایلین ۲۴ فئورالیندا بؤیوک موغول سولاله سیندن محمد شاهین اوردوسونو دارماداغین ائده رک، مارتین ۲۰-ده دئهلینی توتور. بؤیوک موغول دؤولتی اوزرینه پوللا آلتی میلیون روپیه لیک، قییمتلی داش-قاشلا ۵۰۰ میلیون روپیه لیک خراج قویولور. موغول دؤولتی اوردوسوز قالدیغیندان، موقاویمت گؤسترمه یه گوجو اولمور و نادیر شاها ایسته دیکلرینی وئریر. آلینمیش حربی غنیمت ۷۰۰ میلیون روپیه دیرینده حسابلانیردی. بونون بؤیوک بیر حیصه سی کلاتا آپاریلیر و نادیر غنیمتی اؤله نه جن بورادا ساخلاییر. همین قیسمینده دونیانین ان ایری بریلیانتی ساییلان ” کوهی-نور ” ( ” نور داغی ” ) آدلانان داش دا واردی. باشقا مشهور قییمتلی داشلار دا آز دئییلدی.

هیندیستانی توتدوقدان سونرا نادیر شاه سیندی اؤزونه تابع ائدیر و اورتا آسیایا یوروش ائدیر. گوجلو موقاویمته باخمایاراق، نادیر شاه ۱۷۴۰-جی ایلده بوخارا و خیوه خانلیقلارینی اؤز دؤولتی نین ترکیبینه قاتا بیلیر.

توتدوغو اؤلکه لرده سیلاحلی قارنیزونلار ساخلایان نادیر شاه ۱۷۴۱-جی ایلده داغیستان اوزرینه یئریییر. مسله بوراسیندا ایدی کی، نادیر هیندیستاندا ایکن داغلیلار تابع چیلیکدن چیخمیشدیلار. اوسته لیک، اونلارین دسته لری تئز-تئز دربند و شاماخی، کاخئتییا و جار-بالاکن ویلایتلری اوزرینه هوجوما کئچیردیلر. ۱۷۳۸-جی ایلده مانیک کندی یاخینلیغینداکی دؤیوشده نادیر شاهین قارداشی ایبراهیم خانین قوشونلاری داغلیلارین بیرلشمیش اوردولاری طرفیندن مغلوبیته اوغرادیلمیش، ایبراهیم خان و گنجه بیگلربیگی اوغورلو خان قاجار اؤلدورولموشدو.

نادیر شاه اؤزو ده داغیستاندا عینادلی موقاویمتله قارشیلاشیر. لاکین هر حالدا ۱۷۴۳-جو ایلین اوللرینده بیر نئچه غلبه قازانیر. گؤرونور، نادیر داغیستاندا اوزلشدیگی چتینلیکلردن سونرا اؤزونو سیندیرماماق اوچون اوزرینده اؤز آدی حک اولونموش پول دا بوراخدیریر. لاکین هر حالدا او، داغیستاندان گئری چکیلمه لی اولور.

داغیستاندا ضعیفله میش نوفوذونو برپا ائتمک مقصدی ایله نادیر شاه واخت ایتیرمه دن عوثمانلی ایمپئراتورلوغو ایله موحاریبه یه گیریر. بورادا دؤیوشلر عرب عراقینی اله کئچیرمک اوچون آپاریلیر. لاکین بو دفعه ده دؤیوشلر گاه بو، گاه دا او بیری طرفین اوستونلوگو ایله کئچیر و غلبه قازانیلمیر. بیر سبب ده بو ایدی کی، نادیر اؤز علئیهینه قالخمیش عوصیانلاری یاتیرماقدان اؤترو قوشونونون بیر حیصه سینی ایرانا و اونون اطرافینداکی اؤلکه لره گؤندرمیشدی. ۱۷۴۶-جی ایلده نادیر شاه عوثمانلی ایمپئرییاسی ایله باغلادیغی صولح موقاویله سینه گؤره، کؤهنه سرحدلر ساخلانیلیردی. ائله بو ایللرده نادیر شاه بحرئین، عومان و مسقط اوزرینه یوروشلر ده کئچیریر. اؤلکه نین پایتاختینی تالان ائدیلمیش ایصفاهاندان مشهده کؤچورور و بو شهرین یاخینلیغینداکی داغین باشیندا اؤزونه کلات آدلی بیر قالا (کلات قالاسی) قوردورور. نادیر شاهین خزینه سینی بورادا ساخلاییردی. قالانین تیکیلمه سی آغلاگلمز چتینلیکلر یارادیر. آذربایجان تورکلری بورایا ۱۰ تونلارلا آغیرلیقدا مرمر طبقه لر گتیریردیلر.

ایل شیکاک  از اکراد بومی سوریه و شهر حلب بودند که از زمان سلطان طهماسب صفوی وارد خاک آذربایجان شدند و از همان بدو ورود مکراراً باعث زحمت و کشت و کشتار و قتل و غارت در حدود غربی ایران شدند.

بعد از مرگ محمد آقا ریاست ایل بدست جعفر آقا برادر بزرگتر اسماعیل رسید. نیکلای دوم تزار روسیه جعفر آقا را به همراه عبدالرزاق خان و سید طه شمدینان برای تحبیب و تحریک به روسیه دعوت کرد(1906) پس از این واقعه حاکم تبریز از عاقبت کار نگران و سال بعد پس از مراجعت وی به ایران در یک طوطئه وی و دونفر همراهش را در تبریز به قتل رساند(1907) این کار کینه بزرگی در اسماعیل آقا ایجاد کرد. او در جنگ های مشروطه با سردار ماکو متحد شد و در جنگ سکمن آباد در خوی ، موجب شکست مجاهدان از سردار ماکو گردید. در این میان با کاپیتان دیکسن وابسته نظامی بریتانیا در وان روابط نزدیکی داشت. سیمیتقو در 25اسفند 1296مارشیمون رهبر جیلوها را ترور کرد که به قتل عام مردم کهنه شهر ، سلماس و ارومیه منجر شد. خود نیز در اثر حمله جیلوها به عثمانی فرار کرد. در 22فروردین 1297 به قتل و غارت ارامنه وان دست زد. در سال 1909 دکتر پاکارد رییس نمایندگی آمریکا در ایران شروع به دادن پول و تجهیز اکراد نمود. در کتاب ارومیه در محاربه عالم سوز ص 36 میخوانیم : امروز یک صاحب منصب افغانی به نام شیر بهادر از طرف انگلیس ها از موصل وارد ارومی شد. از قراری که معلوم شد مشارالیه برای مذاکره با اکراد ماموریت مخصوص دارد. در ص 252 همان کتاب : دکتر پاکارد به اکراد ایران و عثمانی هرهفته 4قران برای هر نفر حساب کرد�^���0D و مال دو هفته را یک جا میدهد. آنها هم فورا اسلحه خودشان را تکمیل می کنند . این مسئله باعث گردید در مدت کمی تا 1500نفر کرد مسلح در شهر حاضر گردد. همین مورد در کتاب رحمت الله توفیق نیز عینا تکرار میشود.  در رمضان همان سال اکراد در قریه قره حسنلو باعث کشتار و غارت میشوند.

حال عمر خان پس از 32روز اقامت در ارومیه ارابه ها تهیه نموده و اسباب و اثاثیه کافی و طلاجات و هر آنچه زیر شکنجه از اهالی به یغما برده را با ده هزار لیره عثمانی برداشته و به طرف چهریق حرکت می کند.

از فجایع دیگر اجاره دادن مردم توسط سیمیتقو است ریال به نحوی که یکی از متمولین را مثلاً به یکی از بیگ زادگان کرد به 300تومن اجاره داده و پول را نقدا گرفته و سند میدهد ، اوهم آمده علاوه برسیصد تومن ،  200تومن هم بابت منفعت از آن شخص طلب می کند !!!

فاجعه کشتار اسیران ژاندارم توسط سیمیتقو:

والی بیحال و عافیت طلب تبریز(حاج مخبرالسلطنه)، به  ماژور(سرگرد) ملک زاده دستور میدهد گردان 14 ژاندارم را از راه بندر دانالو به مهاباد (سویوق بلاغ) برده و به دفع شر سیمیتقو بپردازد. ملک زاده اعزام چنین نیروی ضعیفی را بسیار خطرناک دانسته و اعتراض میکند. استدلال وی کارساز نمی افتد . سیمیتقو وقتی از اعزام نیروبه پادگان مهاباد مطلع میشود با قشون کافی به سرعت حرکت کرده  و بعد از شکست نیروهای دولتی اسیران را در یک اقدام بیسابقه شخصا با آتش مسلسل اعدام میکند. این واقعه در ساعت 30/14 روز 13مهر 1300شمسی اتفاق می افتد و تنها 4نفر زنده می مانند. اسامی بازماندگان به شرح زیر است :

هاشم امین (ستوان دوم)، محمد مظهری (ستوان دوم)،اسکندر محال بیگی(ستوان)، مهدی نورایی(ستوان) اینان زخمی شده و از زیر شهدا شبانه برخاسته و خود را به قوشاچای میرسانند. سرگرد ملک زاده و سلطان محمد آلپ هم در مقابل فدیه بعدا آزاد میشوند. ازجمله شهدای این واقعه یکی هم اسدخان تبریزی بوده که یک چشمش را هم قبلا در جنگ با اکراد ازدست داده بود. بدینسان صدها فرزند آذربایجان در اثر بی لیاقتی و بی مبالاتی والی تبریز جان خود را از دست میدهند. از وقایع قابل ذکر این روز کشته شدن تعداد زیادی از مردم مهاباد بخصوص اکرادی که در مهاباد زندگی میکردند قابل ذکر می باشد. بعد از قتل عام اول سویوق بلغ به شرحی که در سلسله مقالات قتل عام در آذربایجان را فراموش نکنیم توسط روس ها و قتل عام دوم توسط سیمیتقو اکثریت اهالی مهاباد را کرد ها تشکیل میدادند ، ولی تا انقلاب بهمن 57نیز تعداد زیادی خانواده های ترک در این شهر زندگی میکردند که در اثر تهدیدات و قتل و غارت اکرد در اول انقلاب اکثر این خانوادها همراه با خانواده های ترک شهرهای خانا و اشنویه و جلدیان مجبور به جلای از وطن شدند.

 جنگ اول شکر یازی:

امیر ارشد قره جه داغی با قوای خود مشتمل بر 3000نفر از شرفخانه همراه 1500ژاندارم و قوای تحت فرماندهی سردار ماکو در 28 آذر سال 1300شمسی در اطراف قریه شکر یازی سلماس با اشرار برخورد پیدا کرده و سواران سیمیتقو طی جنگ سختی که در میگیرد تاب نیاورده و فرار میکنند. خبر این پیروزی در ارومیه موجب جشن و سرور می شود. در این میان سردار قره داغی از پشت و توسط یکی از قره داغی ها که گویا با وی بد بوده شهید میشود . لشگر بی سردار در نبود فرمانده خود شکست خورده و به زحمت بقیه لشگریان خود را به خوی میرسانند.

سیمیتقو و بیگانگان :

شیخ طه و سیمیتقو از سال 1919 میلادی چندین بار با ویلسن فرستاده انگلیس ها ملاقات کرده و اسلحه و پول از وی گرفته بود . در سال 1921 نیز از سایکس کمک میگرفت . همچنین سیمیتقو از مصطفی پاشا فرستاده باشگاه کرد های ترکیه نیز اسلحه و مهمات تهیه می کرد. در مقابل قول داده بود تا وان ، تیبلیس ، سیواس ، حکاری و ارزروم را از وجود ترک هی طرفدار آتا ترک پاک کند. همچنین قول حمله به ترک ها را در رواندوز به انگلیس ها داده بود.

سیمیتقو فرستادگانی نیز حهت تماس با روس ها (در این موقع بلشویک ها مصدر امور بودند) به باکوفرستاده بود ، ولی گویا روس ها مایل بودند به رضا میرپنج که مدارج ترقی را طی میکرد کمک کنند.

جنگ قوشاچای (آوریل 1922)

خالو قربان کرد که به نهضت جنگل خیانت کرده (خیانت و عدم صداقت در عهد و پیمان یکی از مشخصه های کرد ها است)و شخصا سر میرزا کوچک خان را از تن جدا کرده به همراه 500کرد دیگر در بنیه  سپاه ژنرال شیبانی در میاندوآب (قوشاچای)متمرکز میشوند.  هجوم به مهاباد شروع میشود افرادخالو قربان به وی خیانت می کنند و فراری میشوند و خالو قربان نیز کشته میشود. رضا میر پنج نمی تواند عشایر کرد را با خود همراه کرده و جنگ با سیمیتقو را ادامه دهد. از این پیروزیهای آسان که در اثر بی لیاقتی قشون سردار سپه (رضا خان ) حاصل میشود غرور خاصی سرتاپای سیمیتقو را در بر میگیرد. و این غرور باعث میشود سیمیتقو بزرگترین اشتباه خود را بکند . در ژوئن 1922سیمکو در شمدینان با حیدر بیگ والی موصل دیدار میکند. از چند و چون مذاکرات کسی اطلاعی ندارد ولی این مذاکرات باعث بد گمانی انگلیس ها به سیمیتقو  میشود.

جنگ دوم شکریازی:

ژنرال جهانبانی با یک تیپ زبده و گردانی متشکل از داوطلبان ارمنی به فرماندهی سرهنگ روس بگ زورابف در مجموع 8000سرباز در 23ژوئیه از سلماس و استقامت شکریازی به چهریق حمله میکنند. پیاده کرد چهار بار حمله میکند ولی هر بار شکست میخورد. سواره نظام کردها هم با دادن تلفات سنگین عقب مینشیند. سیمیتقو علیرغم داشتن 10000نیرو شکست می خورد. ناچار به ساری داش پناه میبرد ، اکنون 1000نفر بیشتر ندارد. از آنجا نیز به ترکیه فرار میکند. در آنجا نیز به کمین سواران ترک خورده و زن ، پسر و برادرش کشته میشوند. در اکتبر 1922 سیمیتقو خودش را به اربیل در عراق میرساند. یک پسر 6ساله اش هم اسیر شده بود. اربابان انگلیسی در آنجا به وی پناه میدهند ولی آن ارج و قرب سابق را ندارد.

بعد از یکسال ناگهان غیب میشود و دوباره سر از ایران در می آورد. در 1925سیمیتقو به حضور رضا خان که حالا شاه شده میرسد و ابراز بندگی مادام العمر میکند.

از جریان ملاقات سیمیتقو  افسانه ای ساخته اند که گویا رضا خان در دشت سلماس در راه سفر بازگشت از ارومیه با عده کم به حالت غافلگیری در تیر رس سیمیتقو بوده ولی از هیبت او سردار کرد نتوانسته وی را به قتل برساند. ولی این حکایت چندان واقعی به نظر نمی رسد زیرا برابر برخی اظهارات ارتشی ها رضا خان از تبریز به خوی و سلماس آمده و یک شب را مانده و پس از ملاقات با سیمیتقو به تبریز برگشتهو علتی نداشته که سیمیتقو در بازگشت رضا شاه را نکشد و یک اشتباه را دوبار تکرار کند، همینطور رضا خان نیز نمی توانسته یک اشتباه به این بزرگی را دوبار تکرار کند و از راه جداگانه ای میبایست برمیگشته است.

داستان کشته شدن سیمیتقو

 بعد از جنگ دوم شکریازی سیمیتقو حکم آدم بی خانمان و خانه بدوش را پیدا میکند . بعد از دو سال اجازه میگیرد دوباره به ایران برگردد. (سال 1303)در 1305 بعد از شورش سربازان در پادگان سلماس و کشته شدن سرهنگ یوسف خان دوباره طغیان کرده و به سلماس حمله می کند ولی سربازان طی جنگ سختی اورا فراری میدهند. رسم کردها است که سخت حمله می کنند ولی وقتی دیدند مقاومت جانانه است همیشه فرار را برقرار ترجیح میدهند. سیمیتقو بعد از این تاریخ دایما فرای بود و در 30تیر 1309طبق نقشه سرهنگ صادق خان نوروزی در اشنویه به قتل رسید . در این جریان پسرش خسرو نیز زخمی میشود. عمرخان نیز زندانی و پس از شهریور 20آزاد میشود.

ساکاها در تاریخ آذربایجان جایگاه ویژه­ای دارند و در تاریخ زبان این سرزمین تاثیر خود را نهاده­اند. امروز هنوز هم نام برخی از محل­ها همچنان مشتق از زبان سکاها باقیمانده است. از آن جمله نام سیستان، سقز، اسکیت، ساسان، اشکوزا، اشک و… از زبان سکاها مانده است. نام سام که در شاهنامه هم آمده است از زبان سکاها مانده است. سکاها پیش از آمدن هخامنشیان به ایران در این سرزمین می­زیسته­اند. سکاها به نظر اکثریت مورخان و محققان عرصه­ی تاریخ، از کناره­های دریای اورال در آسیای میانه بدین سرزمین آمده و تا سواحل دون و دانوب در اروپا گسترده شده اند. سکاها مدت مدیدی در آذربایجان سکنی گزیده و بنای تمدن نهاده­اند. آنان حتی در سیبری طوایف کیمری را از آنجا رانده و خود جایگزین گشته اند. اشیای بدست آمده از مارتونوشا و ماگونوه نشان می­دهد که سکاها در شمال اوکراین بوده و بین سالهای ۵۵۰ الی ۴۵۰ قبل از میلاد در این سرزمین می­زیسته­اند. تالگران عالم روس زمان اوج­گیری تمدن سکاها را در سالهای ۲۵۰ قبل از میلاد می­داند. در این زمان تمدن آنان را در کناره­های رود ولگا می­داند که بعدها به سواحل دریای خزر منتقل گشته است. سکاها در قرنهای بعدی جای خود را به امپراتوری خزرها واگذار کرده­اند.

آذربایجان سرزمین شگفتی­هاست. تاریخ آن نیز مملو از اتفاقات و حوادث بی­مانندی است که هر خواننده ­ای را دچار حیرت و شگفتی می­سازد. نگاه به تاریخ این سرزمین می­بایست توام با بررسی تاریخ ملل همسایه باشد. سده­ها و هزاره­هاست که اقوام بی­شماری در این سرزمین دوش بدوش هم فعالیت داشته، بنای تمدن و مدنیت نهاده و تا امروز هم در کنار یکدیگر با صلح و صفا، هرچند که گاهی با برخوردهای خونین هم همراه بوده، اما با تحمل و بردباری زیسته­اند. در این تاریخ پر فراز و نشیب، اقوام و ملل مختلف با مردم بومی این سرزمین برخوردها و زد و خوردها داشته­اند که گاهی غالب و گاهی مغلوب گشته­اند و برآیند تمامی تاریخ همانی شده است که امروز مردم غیور آذربایجان را تشکیل می­دهد. این پروسه­ی تاریخی در تکوین و تکامل تشکیل ملت بزرگی که امروز در آذربایجان و سویه ای آن می­زیند از دید بسیاری از پژوهندگان به دلایل خاص مغفول مانده و یا حتی می­توان گفت که به اجبار مسکوت نهاده شده است. تاریخ این سرزمین از ۲۵۰۰ سال یا ۳۰۰۰ سال پیش آغاز نمی­گردد؛ پیش از آمدن آریایی­ها بدین سرزمین – با هر عنوان و هر حرکتی – مدنیت و تمدن استواری وجود داشته است که آثار باقی مانده­ی آن در سال­ های اخیر از زیر خاک بیرون کشیده شده و از تمدنی پیشتر از ۷۰۰۰ سال خبر می­دهد. پرداختن به این تاریخ و فرهنگ و مدنیت پاگرفته در آن، بدین سادگی هم نخواهد بود؛ زیرا یکجانبه و تک بعدی نمی­توان با این تاریخ که بخشی از تاریخ تمدن بشریت است به نتیجه رسید. لذا باید تاریخ مللی را که در این سرزمین به تولید فرهنگ و ادب پرداخته­اند مد نظر قرار داد و بدور از تعصب ­های کور قومی، به کشف واقعیت­ها نشست. البته آنچه تا امروز به عمد و با دسیسه­ی استعمار در این زمینه مغفول مانده است فرهنگ و زبان غالب امروزی است که بویژه در سده­ی گذشته به نسیان سپرده شده است و تاریجی جعلی برای آن نوشته شده است. لذا همت این نوشته­ها، نگاهی علاوه بر کل ادبیات و فرهنگ ملل گوناگون این دیار – به زبان ­های فارسی، عربی و ترکی است – توجه خاصی به فرهنگ ترکی خواهد بود تا از نسیان و غفلت بیرون آورده شود. با این همه، ادبیات فارسی و حتی عربی در آذربایجان گنجینه ­ای زوال­ناپذیر تلقی می­گردد که نمی­توان بدان بی­توجه، یا حتی کم توجه ماند. ما هم قصدی بر بی­توجهی و یا کم­توجهی بدان نداریم؛ بلکه بررسی تاریخ ادبیات را در همه­ی زبان­ های رایج و اقوام مختلف در طول زمان را به بررسی خواهیم نشست.

امپراتوری غزنویان، وسیع ترین امپراتوری شرق دنیای اسلامی است. اطلاعات وسیعی در باره ی این امپراتوری به زبان های عربی، فارسی و ترکی که در همان زمان حکومت آنان نوشته شده باشد وجود دارد. البته باید اضافه کرد که متاسفانه بعد از روی کار آمدن سلسله ی پهلوی در ایران، جهت گیری خاصی صورت گرفت و همه ی حقایق را به نفع شوونیزم وارونه نشان دادند. این حرکت غلط تا امروز هم تداوم یافته است. نه تنها غزنویان، بلکه مجموعه ی ترکان را با عناوینی چون غلامان ترک و…-در ترجمه ها، بررسی ها و اصولا در همه ی موارد، روبرو ساخته و ضمن وارونه نشان دادن حقایق، نفرت خود را نشان داده اند. البته اروپا از ۵ قرن پیش دست به چنین کینه توزی ها زده است، اروپا حق دارد!؟ چرا که اروپا سه بار شمشیر ترکان را بر بالای سر خویش احساس کرده است: اولین بار در سال ۱۷۰ پیش از میلاد مته خان توانست تا قلب اروپا را به تسخیر درآورد؛ در قرن چهارم میلادی آتیلا دوباره امپراتوری خود را تا اروپا گسترش داد و سومین بار هم سلطان محمد فاتح توانست پایتخت رم را تسخیر و تمام ممالک شرق اروپا و شاخ آفریقا را در دست بگیرد.

سرزمین‌های شمال باختری ایران در زمان پیش از تشکیل دولت‌های نیرومند، (سده‌ی پنجم پیش از میلاد) ماد نام داشته است. نخستین تمدن بزرگی که در این سرزمین شناخته شده، تمدن مانناست. اقوام ساکن این سرزمین و به ویژه مادها که بعدها به اینجا وارد شدند، وارث تمدن ماننا بودند. با تمدن ماننا بود که این سرزمین و مردمش، نخستین پایه‌های زندگی اجتماعی و سیاسی را بنا نهادند. وقتی مادها تقریباً در آغاز هزاره‌ی نخست پیش از میلاد به شمال باختری ایران رسیدند، با مردمان آنجا آمیخته و از میراث فرهنگ و تمدن آنان بهره بردند. بدین ترتیب مادها تأثیری عمیق بر فرهنگ و هستی اینجا نهادند؛ به گونه‌ای که حتی نام آنان بر این مرز و بوم قرار گرفت. [۱] مادها هنگامی که در این سرزمین جای گرفتند، هنوز نیمه صحرا گرد بودند. [۲] در نقش‌های آشوری، آنان را با موهای کوتاه (که آن را با نوار سرخی بسته‌اند) و با ریش پیچیده و تابدار کوتاه نقش کرده‌اند. روی پیراهن‌شان یک نیم تنه پوست گوسفند بود که برای ره سپردن در زمستان دشوار فلات به آن نیاز داشتند. آن‌ها هم چنین پای افزارهای بلند برای گذشتن از برف داشتند. سلاح آن‌ها تنها نیزه‌ی بلند و سر پناه‌شان سپرهای سبد بافته‌ی چهار گوش بود. [۳] نام مادها نخستین بار در سالنامه‌های آشوری به میان آمده است و آن زمانی بود که در سال ۸۳۶ پ.م شلمانصر سوم از پادشاهان پارسوا (غرب دریاچه‌ی اورمیه) باج گرفته و به سرزمین ماد رسید...

ادامه مطلب...