در این میان زبان تركی تنها با داشتن یك فعل بی قاعده به عنوان یكی از با قاعده ترین زبان جهان شناخته می شود. این زبان نیز همانند دیگر زبانها به خوبی منعكس كننده اندیشه و رفتار اجتماعی تركهاست. وجود افعال بسیار متنوع و امكان بیان مفاهیمی طولانی با جملاتی كوتاه، این زبان را از دیگر زبانها متمایز می سازد. این امر، یعنی امكان بیان سریع و در عین حال صریح مفاهیم سبب گردیده تا زبان تركی در ایران، قرنها زبان ارتش و دربار باشد. زیرا در جاهایی كه دیسیپلین، جدیت، بیان صریح و كوتاه مورد نیاز باشد، زبان تركی می تواند به بهترین نحو ایفای نقش كند. این زبان بر خلاف زبانهایی كه در بیان احساس از ظرافت و ویژگیهای خاصی برخوردار است، در بیان اندیشه و تفكر موفق تر است.

استاد کریمی مراغه ای

اولین چاپخانه در سال 1227 توسط شاهزاده عباس میرزا در تبریز تاسیس شد و 12 سال بعد دومین چاپخانه در تهران تاسیس گردید. برای اولین بار كتب خارجی در تبریز ترجمه گردید كه از آن جمله عبارتند از: پطر كبیر،شارل دوازدهم،اسكندر كبیر،... . اولین رمان ایران به نام((ستارگان فریب خورده- حكایت یوسف شاه سراج)) توسط میرزا فتحعلی آخوند زاده در تبریز به رشته تحریر در آمد. اولین دایرهّ المعارف توسط محمد رضا زنوزی تبریزی نوشته شد. اولین كتابخانه عمومی توسط میرزاحسن خان خازن لشگردر سال 1312 در تبریز تاسیس شد. اولین سینمای ایران پس از پنج سال از اختراع جهانی آن(توسط برادرن لومیر) ، در تبریزبا نام سولّی(آفتاب) تاسیس گردید.

تصاحب و استفاده از محصولات فرهنگی طوایف مختلف ترك از آلتای تا رودخانه دانوب توسط ملل دیگر حقیقتی بسیار تلخ می باشد ملت ترك كه بازی قره گوز، حلوا،قهوه و دلمه را به یونانیان و تهیه شیر، ماست و پنیر را به بلغارها آموخته است دیگر باید از عناصر مادی و معنوی فرهنگ خود پاسداری نموده وآنها را به تمامی جهان معرفی نماید. د قالی نیز بعنوان یكی از عناصر فرهنگی و یكی از كارهای دستی منسوب به تركها با خطر تصاحب از سوی دیگران مواجه بوده و ارامنه ادعا می كنند كه خلاق هنر قالی بافی آنان بوده اند.

زبان توركی از لحاظ ساختار زبانی جز زبان های التصافی و شاخه آلتاییك دنیا شناخته شده است و جز زبان های باقاعده دنیاست . قانونمندی زبان توركی در حدی است كه در كتاب "دایره المعارف آمریكا نا" چاپ 1962 جلد 15 صفحه 307 چنین نوشته است: "از زبان های توركی كه درایران رایج است و زبان مادری اغلب مردم خراسان و آذربایجان و قشقایی ها را تشكیل می دهد یك زبان تركیبی و دارای منظم ترین گرامرهای دنیاست . این زبان یك قسمت اصلی (ریشه) درافعال دارد كه پسوندهای زمان و شخص و جمع به آن ریشه به طور منظم و با قاعده اضافه می شود. به این جهت، زبانی فوق العاده صرف پذیر و با قدرت بیان و روشن و دقیق است .

احمد كسروی تاریخ نویس خودباخته ی آذربایجانی ( 1269-1324 ه.ش ) اگر چه در زمینه ی تاریخ معاصر آذربایجان و تاریخ انقلاب مشروطه آثار معتبری دارد ، اما در زمینه ی زبان شناسی تئوری نادرستی را ارائه كرد كه تبدیل به دست آویز شونیسم فارس پهلوی ملعون جهت نابودسازی فرهنگی ترك ها شد. وی براساس این تئوری با استناد به وجود دو روستای غیر ترك زبان در آذربایجان و چند بیت شعر به زبان ها یا لهجه های گوناگون و متفاوتی ( هرزنی ، گیلكی و رازی ) كه خود همه ی آن ها را آذری نامید ، مدعی شد زبان باستان آذربایجان یا آذری لهجه ای ازپهلوی است كه در دوران صفویان تركی شده است. روشنفكرنمایان چون عبدالعلی كارنگ و تقی ارانی و... نیز دنباله روی این تئوری و سیاست شده و هر یك با ارائه ی تئوری های مضحك قصد داشته اند ریشه بر تیشه ی تركان ایران زده و ارتباط آنها را با تركان دنیا و اجداد ترك خود قطع كنند.

1. قوتادغوبیلیغ: یا »سعادت نامه« كه از سوی یوسف اولو خاص حاجب در سال 448 هـ . ق. در 6645 بیت به نظم در آمده است. این مثنوی در بحر »متقارب مثمن مقصور« سروده شده است و سرمشق تألیف و تنسیق بسیاری از »پندنامه«ها و »سیاست نامه«های تركی و فارسی بوده است. كتاب به تركی سره سروده شده است و در سرتاسر آن فقط 85 لغت عربی با مفاهیم دینی و عرفانی به كار رفته است.